Εικόνες καθημερινότητας του Μεταπολεμικού Πειραιά - Του Στέφανου Μίλεση

Πασαλιμάνι 1944

Του Στέφανου Μίλεση

Δύο αποβατικά σκάφη εισέρχονται αργά μέσα στον Λιμένα της Ζέας και αποβιβάζουν Άγγλους στρατιώτες. Ένα αμερικανικό αεροπλάνο αποθανατίζει την στιγμή, σε μια πολύ όμορφη φωτογραφία του Πασαλιμανιού του 1944. Οι Άγγλοι στρατιώτες αποβιβάζονται μπροστά στο Ρολόι στο Πασαλιμάνι που μετρά μόλις πέντε χρόνια ζωής (κατασκευάστηκε επί Μανούσκου το 1939). 

Ο κύκλος που διακρίνεται είναι Πειραιώτες που παραξενεμένοι από το θέαμα περικυκλώνουν τους Βρετανούς οι οποίοι αμέσως μετά την αποβίβασή τους κάθονται κατάχαμα στην Πλατεία Κανάρη, η οποία δεσπόζει γυμνή. Μόλις μερικά δένδρα διακρίνονται αριστερά της. 

Το κύριο σώμα των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής αναχώρησε από τον Πειραιά στις 12 Οκτωβρίου του 1944. Προτού όμως φύγουν γέφυρες, βαγόνια, ατμομηχανές ανατινάσσονταν στον αέρα. Το λιμάνι κατεστραμμένο ολοσχερώς ενώ μόλις την παραμονή της αναχώρησής τους, την 11 Οκτωβρίου, οι ίδιοι απέδιδαν τιμές στον Τάφο του Άγνωστου Στρατιώτη!
Ωστόσο το βράδυ της 11ης προς την 12η Οκτωβρίου του 1944 κανείς δεν είχε κοιμηθεί. Όλοι κλεισμένοι στα σπίτια τους περίμεναν την ανατολή του ήλιου. Ήδη μέσα στην ψυχή πολλών είχε ανατείλει το φως της λευτεριάς. Οι σαραντά δύο μηνές κατοχής τελείωναν παίρνοντας μαζί τους και τα μπλόκα του θανάτου, τα καροτσάκια με τους νεκρούς, τα σανατόρια και τα εφιαλτικά λόγια "πεινάω, πεινάω...".

Εικόνα μιας εποχής που μόλις πέρασε. Μεταξάς, Γκαίμπελς στο Τουρκολίμανο το 1936.
Σε μια υπόσχεση φιλίας των Γερμανών στον φίλο Ελληνικό λαό 

Όμως σκοπός δεν είναι ο απολογισμός της καταστροφής της πόλης. Αυτό έχει ήδη γίνει σε παλαιότερη ανάρτηση. Απλά η περιγραφή κάποιων τυχαίων εικόνων από μια πόλη που δεν ήταν εύκολο να ανακάμψει. Ακολουθεί και ο εμφύλιος που επιβαρύνει την ανόρθωση.
Η βοήθεια φτάνει μέσω της ΟΥΝΡΑ. Σε δημόσια σημεία στον Πειραιά ανακοινώνονται οι σταθμοί που θα γίνει η διανομή της επισιτιστικής βοήθειας. Για την περιφέρεια του Α΄ Αστυνομικού Τμήματος στην οδό Ευεργετών 12 (οι έχοντες επίθετο που να αρχίζει από Α έως Μ) και στην Σωκράτους 96 (Ν - Ω). Ανάλογες ανακοινώσεις γίνονται και για τις υπόλοιπες περιφέρειες των αστυνομικών τμημάτων Πειραιώς.  

Το λιμάνι έχει ανοίξει. Οι προμήθειες - βοήθεια από το εξωτερικό φτάνουν.
Προμήθεια σταριού (1945) (Φωτο Παπαϊωάννου)

Μέχρι και το 1948 πολλές από τις γειτονιές του Πειραιά εξακολουθούσαν να ζουν σε πολεμικό κλίμα. Μεταξύ αυτών και η αλλοτινή Πλατεία Αλεξάνδρας που εξακολουθούσε να είναι περιφραγμένη με στρατιωτικά συρματοπλέγματα. Ήδη από την κατοχή η προπολεμική της όψη είχε χαθεί καθώς οι Γερμανοί πρώτοι την μετέτρεψαν σε χώρο στάθμευσης των στρατιωτικών τους αυτοκινήτων. Και μετά την αποχώρηση των Γερμανών όμως συνέχιζε να χρησιμοποιείται ως περιφραγμένος χώρος στάθμευσης. Ανοίγει μόνο κάθε Απρίλιο, εκκενώνεται από τα αυτοκίνητα προκειμένου να γίνει το καθιερωμένο μνημόσυνο για τους χαμένους ναυτικούς του πολέμου στους ωκεανούς όλου του κόσμου. 

Ο Εμφύλιος προσθέτει νέα προβλήματα ακόμη και στην καθημερινότητα των κατοίκων. Στις 2 Ιανουαρίου του 1949 η Διεύθυνση Αστυνομίας Πειραιώς ανακοινώνει πως το τραγούδι με τίτλο "Κάποια μάνα αναστενάζει" απαγορεύεται να παίζεται στα δημόσια κέντρα, καθώς θεωρείται πως οι στίχοι του έχουν αλληγορική σημασία και μπορούν να προκαλέσουν αντεγκλήσεις μεταξύ των πολιτών και σε βάρος της δημόσιας τάξης.

Άνδρες του γαλλικού πολεμικού ΖΑΝ ΝΤ' ΑΡΚ μπροστά από τον Άγιο Νικόλαο

Ο Ολυμπιακός την ίδια περίοδο αιτείται την απομάκρυνση από τις εγκαταστάσεις του στο Πασαλιμάνι των υπηρεσιών του Πολεμικού Ναυτικού, που συνεχίζουν να βρίσκονται εκεί. Προηγούμενα τις εγκαταστάσεις αυτές τις είχαν επιτάξει οι Γερμανοί. 

Οι ασθένειες θερίζουν, φάρμακα συνεχίζουν να μην υπάρχουν και ο σύλλογος "Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Πειραιώς" ξεκίνησε το 1949 μια σταυροφορία για την ανέγερση Πειραϊκού Σανατορίου στα Μελίσσια. Ο σύλλογος κάνει γνωστό πως οι Πειραιώτες της Αμερικής θα προβούν σε οικονομική ενίσχυση υπέρ του συγκεκριμένου σκοπού.

Αμερικανοί σε βόλτα με μηχανή στην Πειραϊκή (1946)

Ο Πειραιάς με την είσοδο του 1949 ωστόσο γνωρίζει ρεκόρ γάμων Πανελληνίως! Βλέπετε το 1948 ήταν δίσεκτο και πριν από αυτό όλοι είχαν αναβάλλει τους γάμους τους λόγω αβεβαιότητας. Και το 1947 είχαν επίσης τελεστεί πολλοί γάμοι (εκδόθηκαν 3.500 άδειες), όμως οι περισσότεροι δεν ήταν σε θέση ακόμη να ξεκινήσουν οικογένεια. Η ζωή τους βρίσκονταν σε αναμονή. Το επίνειο λοιπόν είδε ουρές από "γαμβρούς και νυφάδες" που παντρεύονταν ο ένας μετά τον άλλο σε ουρές κάθε Σάββατο σε όλες τις εκκλησίες της πόλης. Τόσους γάμους είχαν να δουν οι εκκλησίες στον Πειραιά από την εποχή των ομαδικών γάμων που τελούσε σε τακτά χρονικά διαστήματα προπολεμικά ο καπνοβιομήχανος Παπαστράτος.

Πάνω ομαδικοί γάμοι το 1938 και κάτω το 1939. Τέτοιοι γάμοι έλαβαν χώρα το 1947 και κυρίως το 1949

Μέσα σε όλα αυτά, μεγάλος αριθμός ελληνικών οικογενειών καταφτάνει από την κομμουνιστική πλέον Ρουμανία. Στεγάζονται στο αλλοτινό ξενοδοχείο του Ρούσσου στο Νέο Φάληρο, το οποίο κι αυτό επίσης από κηρύξεως πολέμου παραμένει επίτακτο. Λίγο πριν στέγαζε στις αίθουσές του Ιταλογερμανούς, αργότερα τους Άγγλους και τέλος αυτούς που οι Πειραιώτες αποκαλούν "Ρουμάνους". Το κτήριο λόγω των μεγάλων φθορών έφτασε να στερείται ακόμη και ηλεκτροφωτισμού.

1945 - Αγιασμός τροφίμων που καταφτάνουν με το σχέδιο Μάρσαλ

Ανακοινώσεις όπως αυτή μπορεί να μην γίνονταν πιά, αλλά το μεγαλύτερο μέρος των Βομβοπλήκτων Πειραιωτών για χρόνια αργότερα συνέχιζε να μένει άστεγο. 

Στις 20 Φεβρουαρίου του 1948 ξεκινά πίσω από την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής η δημιουργία ενός μικρού κήπου! Τα εγκαίνια της συγκεκριμένης εκκλησίας έγιναν λίγο πριν την κήρυξη του πολέμου και το σχέδιο διαμόρφωσης ουδέποτε πραγματοποιήθηκε. Έτσι τώρα δίνεται η ευκαιρία να γίνει ο καλλωπισμός του ναού.

Οι κληρονόμοι των Λουτρών της Φρεαττύδας (Κράκαρη) ανέφεραν πως οι εγκαταστάσεις τους καταστράφηκαν από τους Γερμανούς, αμέσως μετά την είσοδό τους στην πόλη και ζήτησαν την βοήθεια του ΟΛΠ για την επαναλειτουργία τους.

Οκτώβριος 1944 - Αγγλικά στρατεύματα καταφτάνουν διαρκώς.
Στην προκυμαία πλήθος κόσμου παρακολουθεί.
 Στο φόντο το Δημαρχείο Πειραιώς

Οι Πειραιώτες διαμαρτύρονται καθώς ακόμη και οι συνεχείς μετονομασίες των οδών έχουν μετατρέψει την πόλη σε δαίδαλο. Σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο οι πινακίδες της διατηρούν διαφορετική ονομασία ακόμη και στον ίδιο δρόμο!

Λίγο πριν τον πόλεμο η οδός Μιαούλη είχε μετονομαστεί σε Ιωάννου Μεταξά. Αμέσως μετά την κατοχή σε οδό Μεγάλης Βρετανίας. Είναι η σημερινή Εθνικής Αντίστασης. Ωστόσο στον ίδιο δρόμο συνυπάρχουν πινακίδες από διαφορετικές εποχές!

Το Νοέμβριο του 1947 ο Δήμος Πειραιώς ανακοίνωσε πως θα άρχιζε τον καθαρισμό των παρτεριών της ανωφέρειας της οδού Βασιλέως Γεωργίου καθώς τα παρτέρια εκεί είχαν μετατραπεί σε όλη την διάρκεια της κατοχής σε μολυσματικές εστίες από την εναπόθεση των σκουπιδών των περιοίκων. 
Για την φύτεψη στην συνέχεια του συγκεκριμένου χώρου, όπως και των άλλων παρόμοιων περιπτώσεων ο Δήμος Πειραιά έλαβε την διαβεβαίωση από τον Δήμο της Νέας Υόρκης, περί αποστολής σημαντικού αριθμού δενδρυλλίων και την δημιουργία δημοτικου φυτωρίου. 

Ο Λόφος του Προφήτη Ηλία από το κατάστρωμα του αμερικανικού ALBANY το 1948
(φωτο: Life Magazine)

Οι Πειραιώτες εκτός από βομβόπληκτοι ήταν και άνεργοι. Η αλλοτινή κραταιά βιοτεχνία και βιομηχανία της πόλης είχε καταστραφεί ολοσχερώς. Έτσι αποφασίστηκε η πρόσληψη ανέργων στον Πειραιά, να γίνεται με σειρά προτεραιότητας. Η αρμόδια υπηρεσία εύρεσης εργασίας ανακοίνωσε πως θα τηρεί την εξής σειρά προτεραιότητας:

Α. Ανάπηροι πολέμου 1940

Β. Ανάπηροι προηγούμενων πολέμων και πολεμιστές της γραμμής των πρόσω κατά τον πόλεμο του '40.

Γ. Οι τραυματίες και οι πολεμιστές στους οποίους απονεμήθηκε το αριστείο ανδρείας ή ο πολεμικός σταυρός.
Στις 13 Οκτωβρίου του 1946 τέθηκε ο πρώτος θεμέλιος λίθος για την ανέγερση συγκροτημάτων πολυκατοικιών στη συνοικία των Ταμπουρίων ειδικά για την αποκατάσταση των βομβοπλήκτων. 

Ο Μαραθωνοδρόμος Στέλιος Κυριακίδης διαμένει στα σχολεία παλτά, φορέματα και τρόφιμα προερχόμενα από την Αμερική με πρωτοβουλία του Δημάρχου του Νιου Μπέφορντ, του κ. Χάρριμαν και την παρότρυνση του ομογενούς Σωτηρίου Κολλινιώτη. 

1945 - Εκκαθάριση ναρκών λιμένος Πειραιά
(Φωτο: Αρχείο ΟΛΠ)

Καλοκαίρι του 1946 και πλησιάζει Αύγουστος, η 6ης επέτειος του τορπιλλισμού της "Έλλης" στην Τήνο και ημέρα που πρέπει να εκπληρωθεί το "τάμα" στην Μεγαλόχαρη. Ο κοσμός όμως αδυνατεί να καταβάλλει το αντίτιμο του εισιτήριου. Το προηγούμενο έτος, το καλοκαίρι του 1945 η Παναγία της Τήνου για πρώτη φορά είχε αφήσει το ιερό νησί και είχε αποβιβαστεί στον Πειραιά. Από το μεγάλο λιμάνι είχε φτάσει στην Αθήνα όπου χιλιάδες κόσμος την είχε προσκυνήσει. Το 1946 όμως δεν μπορούσε να γίνει το ίδιο. Αποφασίζεται να μπουν στην γραμμή Πειραιά Τήνου αρματαγωγά ώστε η έκτη επέτειος να προσλάβει πανηγυρικό χαρακτήρα αλλά να τηρηθεί και το πανελλήνιο προσκήνυμα στην Τήνο όπως γινόταν πάντοτε. 

Τα Χριστούγεννα του 1947 και το Υπουργείο Εφοδιασμού ανακοινώνει την έναρξη διανομής μισής οκάς μακαρονιών ανά άτομο στην πόλη του Πειραιά. Την ίδια εποχή καταφτάνει στο λιμάνι το εμπορικό πλοίο "Ωκεανός" με 2.000 τόνους μηχανολογικό υλικό προσφορά των συμμάχων. Το υλικό προορίζεται να βοηθήσει την λειτουργία του εμπορικού λιμένα.

 

Στον Άγιο Νικόλαο

Οι διανομές περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και ρούχα! Οι βομβόπληκτοι Πειραιώτες τα εγκατέλειψαν χωρίς να προλάβουν να πάρουν τίποτα μαζί τους. Από τις 10 Ιουνίου του 1945 είχε ξεκινήσει η διανομή με ρούχα από την οργάνωση της Ελληνικής πολεμικής περίθαλψης. Στον Πειραιά διατέθηκαν 212.210 τεμάχια ιματισμού! Για να καταλάβουμε το μέγεθος της καταστροφής στην Αθήνα που δεν βομβαρδίστηκε διατέθηκαν μόλις 10.950 τεμάχια.

Τα παιδιά του Πειραιά είχαν λάβει την ονομασία "Μικροί Λάζαροι" 

καθώς ο Πειραιάς βομβαρδίστηκε όσο καμία άλλη Ελληνική πόλη. Η παιδική θνησιμότητα λόγω φυματίωσης είχε φτάσει στο 10%, όπως και η εντερίτιδα, ο τύφος και η πνευμονία. Εκτός από τροφή υπήρχε έλλειψη ενδυμάτων και υποδημάτων.   

Αμερικανικό πολεμικό πλοίο αποδίδει χαιρετισμό στον Πειραιά δια βολών

Στα ίδια σημεία, στα ίδια μονοπάτια της πόλης η ιστορία 

συνυπάρχει με εμάς, γιαυτό και η λησμονιά είναι έγκλημα. 

ΠΗΓΗ =  http://pireorama.blogspot.gr/2015/06/blog-post_6.html