Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνος - ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Μετά τα Περσικά η Αθήνα αναδείχτηκε σε σπουδαία πόλη διαθέτοντας ισχυρό ναυτικό. Θεσπίστηκε η Δηλιακή συμμαχία, και τα χρήματα που πρόσφεραν οι πόλεις φυλάσσονταν στη Δήλο. Αργότερα όμως μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και ο Περικλής χρησιμοποίησε μέρος των χρημάτων αυτών για την ανέγερση του Παρθενώνα, ο οποίος χτίστηκε πάνω σε προηγούμενο ναό της Αθηνάς, που καταστράφηκε από τους Πέρσες στη διάρκεια των Περσικών πολέμων. Πιστεύεται ότι από τα Γεωμετρικά χρόνια (7ος αιώνας π.Χ.), στη θέση που κτίστηκε ο Παρθενώνας, υπήρχε ένας ναός πλίνθινος πάνω σε λίθινα θεμέλια. Τον 6ο αιώνα π.Χ. κτίστηκε ένας πώρινος ναός (Ur-Parthenon) που διακοσμήθηκε με εναέτια γλυπτά που εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης (λέοντες και ο Ηρακλής με τον Τρίτωνα). Μετά τη μάχη του Μαραθώνα, το 490 π.Χ., άρχισε να κτίζεται ένας μαρμάρινος ναός γύρω από τον πώρινο (Vor-Parthenon), που όμως καταστράφηκε το 480 π.Χ. από τους Πέρσες. Στη θέση του ναού αυτού χτίστηκε ο Παρθενώνας.

Άρχισε να κτίζεται το 447 π.Χ. και μέσα σε 9 μόλις χρόνια, δηλαδή το 438 π.Χ., οι οικοδομικές εργασίες τέλειωσαν (χρόνος ρεκόρ για την εποχή). Από το 438 ξεκίνησαν τα έργα διακόσμησης και τελείωσαν το 432 π.Χ. Όπως είναι γνωστό οι αρχαίοι ελληνικοί ναοί κατατάσσονται σε δύο ρυθμούς: τον Ιωνικό και το Δωρικό. Ο Παρθενώνας συνδυάζει και τους δύο ρυθμούς. Εξωτερικά μοιάζει με δωρικό όμως γύρω από το σηκό υπάρχει ζωφόρος που είναι χαρακτηριστικό του ιωνικού ρυθμού. Αρχιτέκτονες του ναού ήταν ο Ικτίνος, που έκτισε και το ναό του Απόλλωνα στη Φιγάλεια, και ο Καλλικράτης, αρχιτέκτονας του Ναού της Νίκης και ίσως του Ερεχθείου, ενώ την ευθύνη για τη διακόσμηση και τη γενική επίβλεψη του έργου είχε ο γλύπτης Φειδίας («επίσκοπος πάντων», όπως αναφέρει ο Πλούταρχος).

Ο ΓΛΥΠΤΟΣ ΔΙΑΚΟΣΜΟΣ
Ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα αποτελεί μοναδικό αριστούργημα στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης και είναι οργανωμένος σε τρεις διακριτές ενότητες: τις μετόπες, ορθογώνιες πλάκες με ανάγλυφες σκηνές στο διάζωμα της εξωτερικής κιονοστοιχίας, την ανάγλυφη ιωνική ζωφόρο στο επάνω μέρος των τοίχων του σηκού και της ζώνης επάνω από τα επιστύλια των εσωτερικών κιόνων και τα αετώματα, που κοσμούσαν συνθέσεις από ολόγλυφα αγάλματα. Τα γλυπτά, λαξευμένα σε μάρμαρο Πεντέλης και συμπληρωμένα με μεταλλικά εξαρτήματα και χρώματα, ήταν αριστουργήματα σύνθεσης και κατεργασίας. Η σύλληψη και εν μέρει η εκτέλεση οφείλονται στο μεγάλο γλύπτη Φειδία, που είχε την καλλιτεχνική εποπτεία όλου του μνημείου και ανέλαβε την κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου στον σηκό του. Στην εκτέλεση συνεργάστηκαν ταλαντούχοι γλύπτες, μαθητές του Φειδία, ο Αγοράκριτος, ο Αλκαμένης και άλλοι τεχνίτες, που σε 15 μόλις χρόνια ολοκλήρωσαν το μοναδικό αυτό σύνολο. Ο Φλαμανδός ζωγράφος Jacques Carrey, που επισκέφθηκε την Αθήνα στη συνοδεία του Μαρκησίου Olier de Nointel το 1674, 13 χρόνια πριν ο Παρθενώνας ανατιναχτεί κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Ενετό Francesco Morosini (1687), σχεδίασε τα γλυπτά του ναού στη θέση τους.
Στην παρουσίαση αυτή εμφανίζουμε τα γλυπτά όλων των τμημάτων, αυτών που βρίσκονται στο Μουσείο Ακρόπολης, καθώς και όσων υπάρχουν σε Μουσεία και συλλογές του εξωτερικού (Βρετανικό Μουσείο, Λούβρο κ.α.).

ΟΙ ΜΕΤΟΠΕΣ

Ο Παρθενώνας είναι ο μοναδικός ναός που έχει παραστάσεις σ’ όλες τις μετόπες. Ο λόγος που δε συναντάμε παραστάσεις στις μετόπες των άλλων ναών είναι καθαρά οικονομικός. Συνολικά οι μετόπες και των 4 πλευρών είναι 92, από 32 μετόπες στη βόρεια και τη νότια πλευρά και από 14 στην ανατολική και τη δυτική. Το ύψος τους είναι 1,2 μ. Το βάθος τους φαίνεται πως ήταν χρωματισμένο κόκκινο. Είναι η πρώτη ενότητα γλυπτών που ολοκληρώθηκε και τοποθετήθηκε στο διάστημα 447-442 π.Χ. Τα θέματα των παραστάσεων δεν αναφέρονται στις αρχαίες πηγές. Ο Φειδίας εικόνισε τέσσερα θέματα με μυθικές μάχες που συμβόλιζαν τους νικηφόρους αγώνες των Αθηναίων κι ερμηνεύονται ως εξής: στην ανατολική πλευρά έχουμε τη Γιγαντομαχία, στη δυτικήτην Αμαζονομαχία, στη νότια την Κενταυρομαχία, και στη βόρεια την Ιλίου Πέρσιν, δηλαδή την άλωση της Τροίας (εκτός από τις μεσαίες μετόπες που έχουν διάφορα θέματα).
Τα τέσσερα θέματα αποτυπώνουν στην πραγματικότητα τη σύγκρουση ανάμεσα σε δύο κόσμους. Από τη μια η βαρβαρότητα και η κυριαρχία του πάθους, του άλογου που εκφράζεται με τους Γίγαντες, τις Αμαζόνες, τους Κενταύρους, τους Τρώες κι από την άλλη ο πολιτισμός, η ευγένεια, ο λόγος, που τον εκφράζουν οι Έλληνες.
Όταν στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία, οι μορφές στις μετόπες των τριών πλευρών απολαξεύτηκαν και γι’ αυτό σώζονται αποσπασματικά. Την καταστροφή διέφυγαν οι νότιες μετόπες και η 32η βόρεια μετόπη στη ΒΔ γωνία του ναού, ίσως επειδή δόθηκε χριστιανική ερμηνεία στις παραστάσεις.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ

Στην ανατολική πλευρά του ναού υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Γιγαντομαχία. Σύμφωνα με το μύθο οι Γίγαντες είναι τα παιδιά της Γαίας και του Ουρανού. Αν και η καταγωγή τους ήταν θεϊκή, ήταν θνητοί ή μπορούσαν να σκοτωθούν με τον όρο να χτυπηθούν ταυτόχρονα από ένα θεό και ένα θνητό. Η Γαία τους γέννησε για να εκδικηθεί το Δία, επειδή είχε κλείσει στον Τάρταρο τα άλλα της παιδιά, τους Τιτάνες. Ως τόπος γέννησής τους θεωρείται η χερσόνησος της Παλλήνης, η σημερινή Κασσάνδρα. Είχαν τρομερή όψη, τα μαλλιά τους ήταν πυκνά, το γένι τους δασύ και ως πόδια είχαν σώματα φιδιών. Όταν γεννήθηκαν άρχισαν να εξακοντίζουν εναντίον του ουρανού αναμμένα δέντρα και τεράστιους βράχους. Εναντίον τους κινήθηκαν ο Δίας, που φορούσε την αιγίδα του κι έριχνε κεραυνούς που τους έφερνε ένας αετός, η Αθηνά, που φορούσε κι αυτή την αιγίδα κι έριχνε επίσης κεραυνούς, όπως και ο πατέρας της και τέλος ο Ηρακλή, ο θνητός που ήταν αναγκαίος για να θανατωθεί ένας Γίγαντας. Καθώς ο μύθος πλουτιζόταν έπαιρναν μέρος κι άλλοι θεοί, όπως ο Διόνυσος, ο Άρης, ο Ήφαιστος, η Αφροδίτη και ο Έρως, ο Ποσειδώνας κ.ά.

ΜΕΤΟΠΕΣ 1-2
Στην πρώτη μετόπη εικονίζεται στα αριστερά ο Ερμής και δεξιά πεσμένος ο Γίγαντας. Στη δεύτερη μετόπη διακρίνεται στα δεξιά ο Διόνυσος που υποβοηθείται από ένα λιοντάρι κι ένα φίδι.

ΜΕΤΟΠΕΣ 3-4
Στην 3η μετόπη (αριστερά) εικονίζεται στα αριστερά ο Άρης με την ασπίδα του. Στην 4η μετόπη (δεξιά) διακρίνεται στα δεξιά η Αθηνά και πεσμένος αριστερά ο Γίγαντας που ανασηκώνει με το αριστερό του χέρι την ασπίδα του. Η Αθηνά γεννήθηκε την ώρα της Γιγαντομαχίας πάνοπλη από το κεφάλι του πατέρα της και αμέσως σκότωσε το Γίγαντα Πάλλαντα, και σύμφωνα με μιαν άποψη, τον έγδαρε και το δέρμα του το άπλωσε πάνω της. Επίσης η Αθηνά σκότωσε τον Εγκέλαδο ρίχνοντας πάνω του ολόκληρη τη Σικελία. Πίσω από την Αθηνά η Νίκη την στεφανώνει ως νικήτρια. Μια τέτοια πράξη δικαιολογείται εφόσον η μετόπη βρίσκεται στο ναό της Αθηνάς.

ΜΕΤΟΠΕΣ 5-6
Η 5η μετόπη (αριστερά) εικονίζει ένα άρμα με μια γυναικεία μορφή, την Αμφιτρίτη, τη σύζυγο του Ποσειδώνα. Στην 6η μετόπη (δεξιά) ο Ποσειδώνας που εικονίζεται στα αριστερά χτυπά τον πεσμένο Γίγαντα με ένα βράχο. Σύμφωνα με το μύθο ο Ποσειδώνας κυνήγησε το Γίγαντα Πολυβότη και τον πρόλαβε στην Κω. Έκοψε ένα μέρος του νησιού και το πέταξε εναντίον του Γίγαντα. Δημιουργήθηκε έτσι ένα νέο νησί, η Νίσυρος.

ΜΕΤΟΠΗ 7
Στη μετόπη εικονίζεται η Ήρα να επιβαίνει σε άρμα του οποίου το άλογο είναι φτερωτό.

ΜΕΤΟΠΕΣ 8-9
Η 8η μετόπη (αριστερά) παριστάνει τον πατέρα των θεών, το Δία. Κάτω δεξιά είναι πεσμένος ο Γίγαντας που ανασηκώνει την ασπίδα του, για να αμυνθεί και την τραβάει ο Δίας. Ο Δίας σκότωσε τον Ευρυμέδοντα, που όπως λένε είχε βιάσει την Ήρα κι έτσι γεννήθηκε ο Προμηθέας. Επίσης σκότωσε και τον Πορφυρίωνα ο οποίος είχε ορμήσει πάνω στην Ήρα. Οι θεοί τότε μετέτρεψαν την ορμή του σε ερωτικό πάθος και καθώς ξέσκιζε τα ρούχα της Ήρας, ο Δίας τον σκότωσε. Η 9η μετόπη (δεξιά) εικονίζει στα δεξιά τον Ηρακλή. Στην πλάτη του έχει ριγμένη τη λεοντή. Σύμφωνα με το μύθο ο Ηρακλής κτύπησε με το τόξο του τον Αλκυονέα που έπεσε βέβαια, αλλά σε λίγο ξανασηκώθηκε, γιατί δε γινόταν να πεθάνει όσο πατούσε στην περιοχή που γεννήθηκε. Ο Ηρακλής, με υπόδειξη της Αθηνάς, τον πήρε στον ώμο του και τον μετέφερε σε άλλη περιοχή, όπου και τον σκότωσε.

ΜΕΤΟΠΗ 10
Στη μετόπη παριστάνεται ένα άρμα του οποίου επιβάτης είναι μια γυναικεία μορφή, μάλλον η Άρτεμη.

ΜΕΤΟΠΕΣ 11-12
Στην 11η μετόπη (αριστερά) εικονίζεται ο Απόλλωνας και ο Έρως. Στη 12η μετόπη (δεξιά) παριστάνεται η Αφροδίτη.

ΜΕΤΟΠΕΣ 13-14
Στη 13η μετόπη (αριστερή) ο Ήφαιστος στα δεξιά ετοιμάζεται να κτυπήσει με μασιές το Γίγαντα που είναι γονατισμένος. Στην 14η, την τελευταία μετόπη, εικονίζεται το άρμα του ήλιου. Δε σχετίζεται με τη γιγαντομαχία, ίσως όμως να συμβολίζει τη νίκη του φωτός-πολιτισμού, των θεών, επί του σκότους-βαρβαρισμού, των Γιγάντων.

ΔΥΤΙΚΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ

Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχαν 14 μετόπες. Το θέμα τους είναι η Αμαζονομαχία. Σύμφωνα με το μύθο οι Αμαζόνες ήταν γυναικείος λαός και κατάγονταν από το θεό του πολέμου Άρη και τη Νύμφη Αρμονία. Το βασίλειό τους βρισκόταν στις πλαγιές του Καυκάσου ή στη Θράκη ή στη Νότια Σκυθία. Ζούσαν μόνες τους χωρίς άνδρες εκτός από αυτούς που τους είχαν ως δούλους. Τα αρσενικά παιδιά που γεννιόντουσαν τα τραυμάτιζαν ή τα σκότωναν. Από τα θηλυκά παιδιά έκοβαν το ένα στήθος τους για να μην ενοχλούνται κατά τη χρήση του τόξου ή του δόρατος. Ο Ηρακλής, μετά από εντολή του Ευρυσθέα, πήγε στη χώρα των Αμαζόνων, για να κλέψει τη ζώνη της βασίλισσας των Αμαζόνων, Ιππολύτης. Μαζί του είχε και το Θησέα, ο οποίος άρπαξε μια Αμαζόνα, την Αντιόπη. Για να εκδικηθούν οι Αμαζόνες την αρπαγή της Αντιόπης, εκστράτευσαν εναντίον των Αθηνών. Στρατοπέδευσαν στο βράχο που αργότερα ονομάστηκε Άρειος Πάγος. Πρώτος ξεκίνησε την επίθεση ο Θησέας. Η Αντιόπη πολέμησε στο πλευρό του, όμως μια άλλη Αμαζόνα τη σκότωσε με το βέλος της. Οι συγκρούσεις κράτησαν τέσσερις μήνες κι επειδή κανείς δε νικούσε ήρθαν σε συμφωνία και σταμάτησαν τον πόλεμο. Ο χώρος στον οποίο έγινε η πρώτη μάχη ονομάστηκε «Αμαζόνειον», ενώ το χώρο που συμφώνησαν για την ειρήνη τον ονόμασαν «Ορκομώσιον». Εξαιτίας της κακής τους κατάστασης είναι αρκετά δύσκολη η αναγνώριση των μορφών στις μετόπες. Σε άλλες μετόπες διακρίνονται έφιππες μορφές να βρίσκονται πάνω από πεσμένους οπλίτες και σ’ άλλες διακρίνονται πεζομαχίες. Το αποτέλεσμα των επιτυχιών μεταξύ των εμπολέμων είναι σχεδόν ίσο. Για το φύλο των μορφών δε σώζεται καμιά σαφής ένδειξη. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε την αφορμή να προταθεί από τον Brommer η άποψη δεν εικονίζονται Αμαζόνες, αλλά Πέρσες. Ο F. Brommer στήριξε την άποψή του και στο γεγονός ότι τα ρούχα και τα καπέλα των μορφών είναι ανατολίτικα. Επειδή όμως η παράσταση Περσών σε τέτοιες μονομαχίες είναι ασυνήθιστη για την περίοδο αυτή κι επειδή στην απεικόνιση της Αμαζονομαχίας συνηθίζεται το αποτέλεσμα να είναι ισόπαλο, γι’ αυτό και θεωρείται από τους περισσότερους μελετητές ότι τελικά εικονίζεται η Αμαζονομαχία. Όσον αφορά στα ρούχα είναι λογικό να είναι ανατολίτικα, αφού οι Αμαζόνες κατοικούσαν γενικά στην Ασία.

ΜΕΤΟΠΕΣ 1-2
Στην 1η μετόπη παριστάνεται πιθανόν η Αμαζόνα Αντιόπη να καλπάζει με το άλογό της. Ο μανδύας της ανεμίζει τονίζοντας το γρήγορο καλπασμό. Βέβαια, άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι εικονίζεται άνδρας κι όχι γυναίκα. Στη 2η μετόπη μια Αμαζόνα, πεζή, κρατώντας την ασπίδα της αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.

ΜΕΤΟΠΕΣ 3-4
Στην 3η μετόπη εικονίζεται μια έφιππη Αμαζόνα πάνω από ένα πεσμένο Έλληνα.

Στην 4η και πάλι μια Αμαζόνα πεζή αντιμετωπίζει έναν Έλληνα. Λέγεται ότι ίσως να είναι ο Θησέας.

ΜΕΤΟΠΕΣ 5-6
Αν και σε κακή κατάσταση η 5η μετόπη παριστάνει μια έφιππη Αμαζόνα πάνω από ένα πεσμένο Έλληνα.

Η 6η μετόπη είναι υπερβολικά φθαρμένη.

ΜΕΤΟΠΕΣ 7-8
Η 7η μετόπη είναι αρκετά φθαρμένη.

Η 8η μετόπη είναι αρκετά φθαρμένη.

ΜΕΤΟΠΕΣ 9-10
Στην 9η μετόπη εικονίζεται μια έφιππη Αμαζόνα πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στη 10η μετόπη μια πεζή Αμαζόνα αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.

ΜΕΤΟΠΕΣ 11-12
Στην 11η μετόπη μια έφιππη Αμαζόνα βρίσκεται πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στη 12η μετόπη μια Αμαζόνα πεζή αντιμετωπίζει έναν Έλληνα.

ΜΕΤΟΠΕΣ 13-14
Στη 13η μετόπη μια έφιππη Αμαζόνα βρίσκεται πάνω από έναν πεσμένο Έλληνα. Στην τελευταία μετόπη, τη 14η, ένας Έλληνας αντιμετωπίζει μια πεζή Αμαζόνα, τραβώντας τα μαλλιά της. Το θέμα είναι αρκετά συνηθισμένο.

ΝΟΤΙΕΣ ΜΕΤΟΠΕΣ

Στη νότια πλευρά του ναού υπήρχαν 32 μετόπες. Από αυτές οι 23 εικονίζουν σκηνές από τηνΚενταυρομαχία και οι υπόλοιπες 9 διάφορα θέματα. Η Κενταυρομαχία εικονίζεται στις 12 πρώτες (1-12) και στις 11 τελευταίες (22-32). Σύμφωνα με το μύθο ο Πειρίθοος κι ο φίλος του ο Θησέας ήταν αυτοί που έφεραν τους Λάπηθες από τη Θεσσαλία. Ο Πειρίθοος, για να γιορτάσει το γάμο του με την Ιπποδάμεια, έκανε ένα γλέντι στο οποίο κάλεσε και τους Κενταύρους, που ήταν συγγενείς του. Όταν οι Κένταυροι μέθυσαν, ένας απ’ αυτούς, ο Εύρυτος, προσπάθησε να βιάσει τη μνηστή του Πειρίθοου. Τον Εύρυτο μιμήθηκαν κι άλλοι Κένταυροι κι ο γάμος κατέληξε σε συμπλοκή. Το αποτέλεσμα ήταν να χαθούν πολλοί κι από τις δύο μεριές. Στο τέλος νίκησαν οι Λάπηθες που εξανάγκασαν τους Κενταύρους να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλία. Στη μάχη λέγεται πως πήρε μέρος κι ο Θησέας, ως φίλος του Πειρίθοου.

Για τις 9 μεσαίες μετόπες έχουν προταθεί διάφορες απόψεις για το τι εικονίζουν. Σύμφωνα με το Robertson στις μετόπες παρουσιάζεται ένα θέμα σχετικό με το Δαίδαλο. Η Simon πιστεύει ότι διαπραγματεύονται την ιστορία του Ιξίωνα. Άλλοι μελετητές αποδίδουν στις μετόπες θέματα σχετικά με τους βασιλιάδες της Αττικής. Ο Ιξίωνας ήταν Θεσσαλός βασιλιάς και βασίλευε στους Λάπηθες. Παντρεύτηκε τη Δία, κόρη του βασιλιά Δηιονέα, δίνοντάς του μεγάλες υποσχέσεις τις οποίες όμως δεν μπόρεσε να κρατήσει. Όταν ο Δηιονέας ζήτησε όσα του υποσχέθηκε, ο Ιξίωνας τον έριξε μέσα σ’ ένα χαντάκι με αναμμένα κάρβουνα. Το γεγονός θεωρήθηκε διπλό έγκλημα, τόσο για επιορκία όσο και για το θάνατο συγγενούς. Μόνον ο Δίας δέχθηκε να τον εξαγνίσει, αλλά ο Ιξίωνας φάνηκε αχάριστος απέναντί του, γιατί προσπάθησε να βιάσει την Ήρα. Ο Δίας, για τιμωρία, κατασκεύασε ένα σύννεφο που έμοιαζε με την Ήρα και μ’ αυτό ενώθηκε ο Ιξίωνας. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Κένταυρος, ο πατέρας των Κενταύρων. Η νέα τιμωρία του Δία ήταν να δέσει τον Ιξίωνα σε φλογισμένη ρόδα που περιστρεφόταν αδιάκοπα και να τον ρίξει στους αιθέρες. Ο Ιξίωνας με τη Δία γέννησαν και τον Πειρίθοο. Σχετικά με την Κενταυρομαχία, πέρα από την αναφορά στο μύθο, κυριαρχεί κυρίως η αντίθεση ανάμεσα στη βαρβαρότητα και τον πολιτισμό. Οι Κένταυροι θεωρούνται βάρβαροι, καταχρώνται τη φιλοξενία των πολιτισμένων Λαπήθων, αρπάζουν τις γυναίκες τους και χρησιμοποιούν ως όπλα τα σκεύη της φιλοξενίας (υδρίες), όπως φαίνεται στις μετόπες 4, 9, 23, ενώ οι Λάπηθες χρησιμοποιούν όπλα ευγενή, όπως είναι το ξίφος και το δόρυ. Οι μετόπες της πλευράς αυτής δε σφυροκοπήθηκαν, είτε γιατί δεν ήταν απευθείας ορατές, είτε γιατί το θέμα τους παρεξηγήθηκε. Ο J. Carrey σχεδίασε το 1674 όλες τις μετόπες και είναι ευνόητη η πολύτιμη αξία των σχεδίων του, γιατί μετά από 13 χρόνια, το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου 1687, σημειώθηκε η καταστροφική έκρηξη από τις οβίδες του Φραγκίσκου Μοροζίνι. Δεκαπέντε μετόπες βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, μία στο Λούβρο και μία στη θέση της στην Ακρόπολη. Από τα θραύσματα ανασυντάχθηκε με τη βοήθεια των σχεδίων του Carrey η 12η μετόπη και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.

ΜΕΤΟΠΗ 1

Η 1η μετόπη βρίσκεται επί του μνημείου (In situ). Η σύνθεση είναι πυραμοειδής αποδίδοντας με τον καλύτερο τρόπο την αίσθηση των αντίθετων δυνάμεων. Ο Λάπηθας ήταν εξοπλισμένος με δόρυ το οποίο διαπερνούσε τον Κένταυρο κοντά στη βουβωνική χώρα. Η πρώτη μετόπη είναι η μοναδική που αποδίδει τον Κένταυρο από την πίσω όψη, σύνθεση που είναι και περίπλοκη και τολμηρή. Καθώς δε φαίνεται το πρόσωπο του Κενταύρου προκαλείται ο θεατής να συμπληρώσει το «κενό» με τη φαντασία του.

ΜΕΤΟΠΗ 2
Η 2η μετόπη είναι η μοναδική στην οποία εικονίζεται ένας Κένταυρος που φαίνεται να ηττάται από έναν Λάπηθα. Το δεξί πόδι του Λάπηθα είναι παράλληλο με τα πίσω πόδια του Κενταύρου, ενώ το διπλωμένο αριστερό έχει την ίδια κλίση με σώμα του Κενταύρου (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 3
Ο Λάπηθας με ένα πήδημα στον αέρα πιάνει τον Κένταυρο από τον ώμο με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό πιθανόν να κρατούσε κάποιο όπλο. Με το αριστερό του γόνατο ακουμπά στο σώμα του Κένταυρου. Φοράει χλαμύδα που είναι στερεωμένη στο λαιμό. Ο Κένταυρος προσπαθεί τρέχοντας να αποφύγει την επίθεση και γυρνά το πάνω μέρος του σώματός του. Για να αμυνθεί εκτείνει το αριστερό του χέρι, στο οποίο είναι τυλιγμένο κάποιο δέρμα (;) (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 4
Ένας καθισμένος στο έδαφος γυμνός Λάπηθας που στηρίζεται στο δεξί του χέρι ενώ με το αριστερό κρατά την ασπίδα, δέχεται την επίθεση ενός Κενταύρου που υψώνει απειλητικά πάνω από το κεφάλι του ως φονικό όπλο μιαν υδρία (δοχείο νερού). Έχει απασχολήσει αρκετά τους μελετητές ο συμβολισμός της υδρίας σε αντιπαράθεση με την ασπίδα. Η απάντηση μπορεί να είναι τριπλή: α) η υδρία – όπλο σημαίνει ότι η μάχη γίνεται στο εσωτερικό ενός σπιτιού. β) Δείχνει την προσβολή από μέρους των Κενταύρων στη φιλοξενία των Λαπήθων, αφού ένα σκεύος απαραίτητο για το τυπικό της φιλοξενίας μετατρέπεται σε φονικό όπλο. γ) Η υδρία είναι ένα βάρβαρο όπλο σ’ αντίθεση με το δόρυ και την ασπίδα που είναι ευγενικά όπλα. Σηματοδοτείται μ’ αυτόν τον τρόπο η Κενταυρομαχία ως την αντίθεση μεταξύ του πολιτισμού (Λάπηθες) και της βαρβαρότητας (Κένταυροι) (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 5
Το θέμα της μετόπης είναι ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω πόδια του σε μια μεγαλειώδη στάση, χωρίς όμως αντίπαλο. Έχει το δεξί του χέρι πίσω και το αριστερό εμπρός, ενώ ανεμίζει ο μανδύας του από δέρμα (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 6
Θεωρείται ως μια μετόπη από τις λιγότερο επιτυχημένες στη σύλληψη. Ένας κένταυρος κινείται προς τα δεξιά στρέφοντας το πάνω μέρος του σώματός του πλάγια. Με το αριστερό του χέρι έχει αγκαλιάσει τον Λάπηθα και τον αρπάζει από τον αριστερό ώμο. Ο Λάπηθας φορά ποδήρη χιτώνα που στηρίζεται στον αριστερό του ώμο, κάτω από το χέρι του Κένταυρου, και φτάνει ως το έδαφος, ενώ καθώς πέφτει πίσω από την πλάτη του ανοίγει σε μεγάλο εύρος (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 7
Στη μετόπη εικονίζεται μια σκηνή με έντονη δράση. Ο Λάπηθας επιτιθέμενος εναντίον του Κενταύρου έχει σηκώσει το αριστερό του χέρι εμπρός και πιέζει το κεφάλι του Κενταύρου. Φοράει χλαμύδα που θηλυκώνει κοντά στο δεξιό ώμο και καλύπτει την αριστερή μεριά του σώματος, αφήνοντας γυμνή την αριστερή. Στο αριστερό χέρι προφανώς κρατούσε κάποιο όπλο. Ο Κένταυρος είναι ανασηκωμένος στα πίσω πόδια και με το αριστερό μπροστινό πόδι κτυπά το Λάπηθα στη βουβωνική χώρα. Ο τρόπος που ανεμίζουν οι χλαμύδες και του Λάπηθα και του Κενταύρου δημιουργούν την αίσθηση του βάθους (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 8
Ο Λάπηθας προσπαθώντας να αμυνθεί στην επίθεση του Κενταύρου είναι γονατισμένος και στηρίζεται στο δεξί του γόνατο. Το λυγισμένο αριστερό του πόδι δέχεται την πίεση από το διπλωμένο μπροστινό αριστερό πόδι του Κενταύρου. Το αριστερό του χέρι είναι τυλιγμένο από τη χλαμύδα που έχει γλιστρήσει. Εντύπωση προκαλεί η ασυμμετρία των μυών της κοιλιάς και της δεξιάς πλευράς του σώματος του Λάπηθα όπως και οι πτυχώσεις της χλαμύδας κάτω από το αριστερό πόδι σε σύγκριση με τις πτυχώσεις πάνω από το πόδι (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 9
Ο Λάπηθας κάτω από την πίεση που του ασκεί ο Κένταυρος έχει χάσει την ισορροπία του και πέφτει προς τα πίσω πάνω από μια υδρία. Το αριστερό του χέρι που είναι υψωμένο προς τον Κένταυρο καλύπτεται από τη χλαμύδα η οποία πέφτει πίσω από την πλάτη του. Αντίθετα το δεξιό του χέρι προσπαθεί να βρει αντιστήριγμα για να αποφύγει την τελική πτώση. Ο Κένταυρος έχει πιάσει το αριστερό πόδι του Λάπηθα και το σηκώνει προς τα πάνω (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 10
Η 10η μετόπη είναι η πρώτη στην οποία παρουσιάζεται μια Λαπηθίδα που καθώς τρέχει προσπαθεί να αποφύγει έναν Κένταυρο. Ο Κένταυρος την έχει αγκαλιάσει και προσπαθεί να την πιάσει με το αριστερό του χέρι το οποίο η Λαπηθίδα προσπαθεί να απαγκιστρώσει (Λούβρο, Παρίσι).

ΜΕΤΟΠΗ 11
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σε πλεονεκτική θέση ο ανυψωμένος στα πίσω του πόδια Κένταυρος ετοιμάζεται να χτυπήσει το Λάπηθα που είναι λυγισμένος προς τα πλάγια και υψώνει την ασπίδα του που την κρατά στο αριστερό του χέρι.

ΜΕΤΟΠΗ 12
Ένας Κένταυρος έχει αρπάξει μια Λαπηθίδα και την κρατά από την κοιλιά με το δεξί του χέρι. Η Μετόπη ανασυντάχθηκε από μεγάλα θραύσματα και φυλάσσεται στο Μουσείο της Ακρόπολης.

ΜΕΤΟΠΗ 13
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται η αδελφή του Δαίδαλου και ο γιος της, τον οποίο σκότωσε ο Δαίδαλος και γι’ αυτό δραπέτευση από την Αθήνα.

ΜΕΤΟΠΗ 14
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται ο Δαίδαλος που προσφέρει τα τροχήλατα αγγεία ως δώρο στην Αττική.

ΜΕΤΟΠΗ 15
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται το άρμα του ήλιου.

ΜΕΤΟΠΗ 16
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται ο Δαίδαλος με τον Ίκαρο να έχει πέσει μετά από την πτήση τους με τα κέρινα φτερά.

ΜΕΤΟΠΗ 17
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται δαιδαλικός χορός.

ΜΕΤΟΠΗ 18
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζεται δαιδαλικός χορός.

ΜΕΤΟΠΗ 19
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζονται γυναίκες σε αργαλειό.

ΜΕΤΟΠΗ 20
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Σύμφωνα με την ερμηνεία του Robertson στη μετόπη παρουσιάζονται γυναίκες σε αργαλειό.

ΜΕΤΟΠΗ 21
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Η μετόπη αποτελεί συνέχεια της Κενταυρομαχίας η οποία είχε διακοπεί στη 13η μετόπη. Εδώ παρουσιάζονται Λαπηθίδες που καταφεύγουν στο άγαλμα της θεάς.

ΜΕΤΟΠΗ 22
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Ένας Κένταυρος έχει αρπάξει μια Λαπηθίδα.

ΜΕΤΟΠΗ 23
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Εικονίζεται ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα δυο του πισινά πόδια να έχει συμπλακεί με ένα Λάπηθα. Η υδρία που βρίσκεται κάτω από τα πόδια του Λάπηθα προφανώς έχει χρησιμοποιηθεί από τον Κένταυρο ως όπλο, χτυπώντας μ’ αυτήν τον Λάπηθα.

ΜΕΤΟΠΗ 24
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Ο Λάπηθας σε σαφώς πλεονεκτικότερη θέση πιέζει με το αριστερό του πόδι τα πίσω πόδια ενός Κενταύρου και με το αριστερό του χέρι κρατά τον Κένταυρο από το κεφάλι. Ο Κένταυρος έχει γυρίσει το πάνω μέρος του σώματός του προς τον Λάπηθα και με τα χέρια του προσπαθεί να αποφύγει το μοιραίο κτύπημα που θα δεχόταν από το δεξί χέρι του Λάπηθα, το οποίο θα έφερε κάποιο όπλο.

ΜΕΤΟΠΗ 25
Η μετόπη μας είναι γνωστή μόνο από το σχέδιο του J. Carrey. Επανέρχεται το θέμα της αρπαγής μιας Λαπηθίδας.

ΜΕΤΟΠΗ 26
Ένας γυμνός Λάπηθας με τη χλαμύδα του να έχει γλιστρήσει από τον ώμο του σηκώνει σε στάση άμυνας το χέρι του και το πόδι του εναντίον του Κενταύρου ο οποίος με τη σειρά του είναι ανασηκωμένος στα δυο πίσω του πόδια έχει ανασηκώσει τα χέρια του πάνω από το κεφάλι του κρατώντας πιθανόν κάποιο αντικείμενο με το οποίο ετοιμάζεται να κτυπήσει το Λάπηθα (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 27
Ένας Λάπηθας σε κατενώπιον στάση κάνοντας ένα διασκελισμό προς τα αριστερά γυρίζει το κεφάλι του προς τα δεξιά και πιάνει σφιχτά με το αριστερό του χέρι το κεφάλι του Κενταύρου, ενώ με το δεξί του χέρι βυθίζει στην πλάτη του Κενταύρου ένα δόρυ (χαμένο), ένα όπλο ευγενές. Ο Κένταυρος με τη σειρά του, αποφεύγοντας την επίθεση του Λάπηθα, κινείται προς τα δεξιά, έχει λυγισμένη την πλάτη προς τα πίσω και με το δεξιό του χέρι προσπαθεί να βγάλει το δόρυ. Ως σκηνικό πίσω από το Λάπηθα απλώνεται η χλαμύδα της οι άκρες είναι τυλιγμένες στα χέρια του. Σύμφωνα με μερικούς μελετητές η μορφή του Λάπηθα ταυτίζεται με το Θησέα. Θεωρείται ως το αριστούργημα από τις μετόπες του Παρθενώνα. Η παρουσίαση των αντίθετων δυνάμεων (Λάπηθας-Κένταυρος) που η μία αντιτίθεται στην άλλη επιτυγχάνεται με τη διαγώνια σύνθεση σε σχήμα V. Επικρατούν οι οριζόντιες και κάθετες γραμμές με το δόρυ σε διαγώνια. Οι πτυχώσεις της χλαμύδας στο φόντο της σύνθεσης αντιτίθενται στο λείο δέρμα των μορφών (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 28
Ο Λάπηθας βρίσκεται στο πάτωμα, νεκρός, έχοντας τυλιγμένη στο αριστερό του χέρι τη χλαμύδα. Ο Κένταυρος, θριαμβευτής, είναι ανασηκωμένος στα πίσω πόδια του. Τα χέρια του είναι ανοικτά σε πανηγυρική στάση. Στο αριστερό του χέρι κρέμεται ένα δέρμα ζώου (δείγμα βαρβαρότητας), του οποίου το πόδι και η ουρά ανεμίζουν πίσω από την πλάτη του Κενταύρου. Η μετόπη έρχεται σε αντίθεση με την προηγούμενη, στην οποία ο Λάπηθας ήταν ο νικητής (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 29
Ένας γέρο-Κένταυρος τρέχει προς τα δεξιά έχοντας πιάσει με το αριστερό του χέρι μια Λαπηθίδα και έχοντας την σηκώσει στον αέρα. Η Λαπηθίδα έχει τυλίξει το δεξί της χέρι γύρω από το λαιμό του Κενταύρου και προσπαθεί με το αριστερό της χέρι να τραβήξει το χέρι του Κενταύρου. Ο χιτώνας της έχει γλιστρήσει, αποκαλύπτοντας τον αριστερό της μαστό (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 30
Ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω πόδια έχει αρπάξει με το αριστερό του χέρι έναν Λάπηθα από τα μαλλιά και με το δεξί του χέρι ετοιμάζεται να του καταφέρει κτύπημα με κάποιο αντικείμενο. Πίσω από την πλάτη του Κενταύρου ανεμίζει η χλαμύδα του από δέρμα ζώου. Τόσο η χλαμύδα, όσο και το αντικείμενο – φονικό όπλο (που μάλλον θα ήταν κάποιο αντικείμενο σχετικό με τη φιλοξενία) παραπέμπουν στη βαρβαρότητα του Κενταύρου. Ο Λάπηθας προσπαθώντας να αποφύγει τον Κένταυρο έχει σηκώσει το δεξί του χέρι, ενώ με το αριστερό προσπαθεί να πιάσει μια πέτρα. Η χλαμύδα του πέφτει πίσω από την πλάτη του, ενώ η μια της άκρη τυλίγεται γύρω από το δεξιό του χέρι (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 31
Ο Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω πόδια πιάνει με το αριστερό του χέρι από το λαιμό ένα γυμνό Λάπηθα. Ο Λάπηθας προσπαθεί να ισορροπήσει στο αριστερό του πόδι, ενώ το δεξί του πόδι είναι μπλεγμένο στα πόδια του Κενταύρου. Με το δεξί του χέρι έχει αρπάξει τον Κένταυρο απ’ τα μαλλιά (Βρετανικό Μουσείο).

ΜΕΤΟΠΗ 32
Ένας Κένταυρος ανασηκωμένος στα πίσω του πόδια προσπαθεί να αντιμετωπίσει το Λάπηθα, ο οποίος με το αριστερό του χέρι ετοιμάζεται να κτυπήσει τον Κένταυρο με ένα σπαθί (χαμένο). Στο κεφάλι του φορά κράνος. Για κάποιους μελετητές ο Λάπηθας ταυτίζεται με το Θησέα (Βρετανικό Μουσείο).

Η ΖΩΦΟΡΟΣ

Η ζωφόρος, ιωνικό στοιχείο ενσωματωμένο στο δωρικό κτήριο, είναι η τελειότερη δημιουργία της κλασικής γλυπτικής. Απαρτιζόταν από 115 ανάγλυφες παραστάσεις με συνολικό μήκος 160 μ. Τα μέλη της είναι αυτοτελή δομικά στοιχεία με πάχος 60 εκ. Η ονομασία «πλάκες», που είχε επικρατήσει παλαιότερα, οφείλεται στη δράση του συνεργείου του Elgin, οι τεχνίτες αφαίρεσαν με πριόνι μόνο την ανάγλυφη επιφάνεια των μελών, για να ελαφρώσουν το βάρος τους στη μεταφορά. Το ύψος του ανάγλυφου δεν υπερβαίνει τα 5,5 εκ., εν τούτοις η απόδοση σε επάλληλα επίπεδα δίνει την εντύπωση του βάθους. Τα σχέδια του Carrey έχουν διασώσει την παράσταση της ζωφόρου, όπως ήταν στη θέση της το 1674. εκτός από 6 λίθους των μακρών πλευρών, που είχαν αφαιρεθεί, όταν στον Παρθενώνα διαμορφώθηκε χριστιανική εκκλησία. Η ανάγλυφη ζωφόρος του Παρθενώνα κατασκευάστηκε στο διάστημα 442-438 π.Χ. και πιθανόν λαξεύτηκε επάνω στο ναό, του οποίου αποτελούσε αναπόσπαστο δομικό στοιχείο. Η σύνθεση κατά γενική παραδοχή παριστάνει την πομπή των μεγάλων Παναθηναίων, της μεγαλύτερης γιορτής, που εορτάζονταν κάθε 4 χρόνια προς τιμή της πολιούχου Αθηνάς, την ημέρα των γενεθλίων της (την 28η του μήνα Εκατομβαιώνα). Καταληκτικό γεγονός της γιορτής ήταν η πομπή που μετέφερε στην Ακρόπολη τον καινούριο πέπλο της θεάς, κεντημένο με παράσταση Γιγαντομαχίας. Η πομπή ξεκινά από τη ΝΔ γωνία του ναού, σε δυο ομάδες που κινούνται κατά μήκος της βόρειας και νότιας πλευράς, για να συναντηθούν στην ανατολική, όπου εικονίζεται ενώπιον των Ολυμπίων θεών η παράδοση του πέπλου για το λατρευτικό άγαλμα της θεάς. Θεωρήθηκε ότι στη ζωφόρο εικονίζεται η πρώτη πομπή των Παναθηναίων ή η πρώτη μετά την περσική καταστροφή της Ακρόπολης.

Πηγές
Αρχαιολογία της Πόλης των Αθηνών
Ελληνική Βικιπαίδεια
Ελληνικός Πολιτισμός
Μουσείο Ακρόπολης
Υπηρεσία Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης
Υπουργείο Πολιτισμού
Windmills Travel & Tourism

http://history-pages.blogspot.gr/2012/05/blog-post_07.html

ΠΗΓΗ =  https://theancientwebgreece.wordpress.com/2015/03/21/%CE%BF-%CE%B3%CE%BB%CF%85%CF%80%CF%84%CF%8C%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%BA%CE%BF%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B8%CE%B5%CE%BD%CF%8E%CE%BD%CE%B1-%CE%B1-%CE%BC/