Σύντομη ιστορία του Ασπροπύργου Αττικής από την αρχαιότητα έως σήμερα - Του Ισίδωρου Σκληρού

Ακόμη μια φορά μου χάκαραν το νέο προφίλ του ΦΒ Όμηρος Ερμείδης, το αρχικό τον Δεκέμβριο και έκτοτε άλλα 4 με τελευταίο αυτό που λειτούργησε από Παρασκευή 12 Μαΐου έως Σαββάτο βράδυ 13 Μαΐου, πρόκειται περί Κακίας και Αλητείας άνευ προηγουμένου, διότι μέσω Φβ προωθώ την ιστοσελίδα μου και από τις διαφημίσεις της προσπαθώ να πάρω χρήματα. Ως άνεργος και έχοντας ακόμη 5 χρόνια δια συνταξιοδότηση. Το άτομο που εμπλέκεται είναι φίλος- η του ΦΒ, γι’ αυτό προσέχετε ποιούς έχετε φίλους – ες !!

Χάρτης του Ασπρόπυργου (που αναφέρεται απλώς ως... Πύργος)

και της Δυτικής Αθήνας, του 1883.

Του Ισίδωρου Σκληρού(*), greek.history.and.prehistory99@gmail.com

Ο Ασπρόπυργος βρίσκεται 20 χλμ. από την Αθήνα, σχεδόν στο κέντρο του Θριασίου Πεδίου και διασχίζεται από τον οδικό άξονα Αθηνών - Κορίνθου.

Στον Ασπρόπυργο υπήρχαν ή υπάρχουν ακόμη ερείπια προϊστορικών μεγαλιθικών μνημείων στην περιοχή Γκουρί Γλιατί (αρβανίτικα: Μακρύ Λιθάρι) και άλλα αρχαία ερείπια στην ύπαιθρο.

  Κατά την κλασική αρχαιότητα, στον χώρο που σήμερα είναι τα όρια του Δήμου αναφέρεται από τον περιηγητή Παυσανία η ύπαρξη των Δήμων της Θρίας, των Κοπωκιδών, των Ιπποτομάδων και της Οίης, η περιοχή των Ρειτών (δύο λιμνών αφιερωμένων στην θεά Δήμητρα και στην κόρη της, Περσεφόνη) και τα ανάκτορα των Κροκωνιδών.

Η περιοχή είναι κατάσπαρτη από αρχαιότητες, όπως:

Η ρωμαϊκών χρόνων γέφυρα του Αδριανού, πριν την είσοδο της Ελευσίνας, πάνω στον ελευσινιακό Κηφισό (νυν Σαρανταπόταμος),

Ο αρχαιολογικός χώρος των Ρειτών (νυν Λίμνη Κουμουνδούρου), και

Το αρχαίο τείχος «Δέμα», που βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα περίπου δυτικά των Άνω Λιοσίων. Ονομάσθηκε «Δέμα» μάλλον γιατί «έδενε», κατά κάποιον τρόπο, τις Ν.Δ. κλιτύες της Πάρνηθας με την οροσειρά Αιγάλεω, φράζοντας το βορειότερο πέρασμα από το Θριάσιο προς Αχαρνικό πεδίον. Η στρατηγική θέση του, η τοιχοδομία του, η κατασκευή του, μήκους 4.360 μ., έχει προβληματίσει κατά καιρούς τους ερευνητές, τόσο για τον σκοπό, που εξυπηρετούσε, όσο και για την χρονολόγησή του. Απ’ όλες τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί, η γενικότερα αποδεκτή είναι ότι πρόκειται για αμυντικό τείχος των Αθηναίων, που κατασκευάσθηκε στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. Η χρονολόγηση βασίσθηκε στον τρόπο τοιχοδομίας του τείχους και στην κεραμική, που βρέθηκε εντοιχισμένη σ’ αυτό.

Με το τείχος σχετίζονται και:

- Ένας «πύργος» για σκοπιά (στον λόφο Πυργάθι, (4ου–3ου αι. π.Χ.). Σήμερα σώζονται μόνον τα θεμέλια της κυκλικής βάσης του.

- Μια οικία, πιθανόν αγροικία διώροφη, που χρονολογείται (από την κεραμική, που βρέθηκε στο εσωτερικό της), στο 420 π.Χ. και σε β΄ οικοδομική φάση τρίτο τέταρτο 4ου αι. π. Χ. Σήμερα σώζονται μόνον τα θεμέλιά της, δυτικά του τείχους στα 10 μ. ορατά από τους επιβάτες του τραίνου, στη βορεινή πλευρά της σιδηροδρομικής γραμμής προς Πελοπόννησο. Και

- Το Πίσω Τείχος, κτισμένο στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., που ενίσχυε την άμυνα του Δέματος. Σήμερα βρίσκεται έξω από το εργοτάξιο του δήμου, στην νότια πλευρά του, σχεδόν «ακρωτηριασμένο».

Οι ακτές της Δυτικής Αττικής, της Σαλαμίνας και της Ελευσίνας,

όπως ήταν πριν από 12.000 και 7.000 χρόνια!

Η Θρία και το Θριάσιον Πεδίον

Η Θρία ήταν δήμος της αρχαίας Αθήνας και άνηκε στους παράλιους δήμους. Ήταν δήμος της Οινηίδος φυλής. Ήταν κτισμένη στην περιοχή του σημερινού Ασπροπύργου. Από την Θρία ονομάσθηκε η πεδιάδα του Ασπροπύργου, Θριάσιο πεδίον. Σήμερα υπάρχουν ελάχιστα ευρήματα της αρχαίας πόλεως.

Το Θριάσιο Πεδίον είναι πεδιάδα της δυτικής Αττικής. Οριοθετείται από το όρος Πατέρας στα δυτικά, την Πάρνηθα στα βόρεια και τα όρη Ποικίλον και Αιγάλεω στα νοτιοανατολικά. Προς νότον βρέχεται από τον Κόλπο της Ελευσίνας. Στη θέση του αρχαίου Δήμου Θρίας είναι η σημερινή θέση της… βιομηχανικής πόλεως του Ασπροπύργου!

Στην ελληνική μυθολογία ο Θριάσιος ήταν ένας ήρωας της Αττικής, που αναφέρεται σε μία αρχαία επιγραφή, η οποία βρέθηκε στο Θριάσιο Πεδίον, και συγκεκριμένα στην θέση «Χασιώτικα Καλύβια», μεταξύ Ελευσίνας και Ρειτών. Επίσης, ο Θριάσιος αναφέρεται από τον Αθήναιο στο έργο του «Δειπνοσοφισταί», ωστόσο τίποτε το σχετικό με την γενεαλογία του δεν μας είναι γνωστό.

Επρόκειτο για τόπο μυστηριακό που συνδέεται με τα ελευσίνια μυστήρια και τιμούσε με το όνομά του τον τοπικό ήρωα Θριάσιο. Το Θριάσιο πεδίο διαρρέουν δύο μεγάλοι χείμαρροι:

ο Θριάσιος Κηφισός (νυν Σαρανταπόταμος), που συγκεντρώνει νερά από τα όρη Πατέρας και Πάστρα και εκβάλει στην θάλασσα κοντά στην Ελευσίνα, και ο Κελάδωνας (νυν Άγιος Γεώργιος ή Γιαννούλα), που πηγάζει από την δυτική Πάρνηθα και διέρχεται από την περιοχή του Ασπροπύργου. Ανήκε στον δήμο Θριάς ή Θριούντας της Οικίδας φυλής.

Από το Θριάσιο Πεδίον περνούσε η πομπή των ελευσίνιων μυστηρίων.

Αργότερα στην περιοχή κτίσθηκε ναός της Αφροδίτης Φίλας, προς τιμήν της συζύγου του Δημητρίου του Πολιορκητή και η πεδιάδα πήρε την ονομασία «Φιλαία/Φιλαίος».

Κοιτάζοντας την Λίμνη των Ρειτών και τον Κόλπο της Ελευσίνος από ψηλά.

Από παλαιά φωτογραφία.

Οι λίμνες των Ρειτών

Οι Ρειτοί ήταν δύο λίμνες, που σχηματίσθηκαν από πηγές στις δυτικές παρυφές του όρους Αιγάλεω, γύρω στα 300 μ. βόρεια της ακτής και αποτελούσαν το σύνορο μεταξύ Ελευσίνας και Αθήνας. Η βόρεια λίμνη ήταν αφιερωμένη στην θεά Δήμητρα, ενώ η δεύτερη στην κόρη της Περσεφόνη. Κατά τον Παυσανία υπήρχαν ρεύματα στην περιοχή, δηλαδή εκροές πηγών, οι οποίες φράχτηκαν και σχηματίσθηκαν οι λίμνες. Το νερό τους ήταν θαλασσινό και μόνο οι ιερείς των θεοτήτων αυτών είχαν το δικαίωμα να ψαρεύουν εκεί. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η διαμόρφωση των λιμνών έγινε στα κλασικά χρόνια, ενώ ενωρίτερα η διέλευση ήταν αδύνατη εξ αιτίας των ρευμάτων και των ελών. Για τον λόγο αυτό θεωρείται ότι η Αρχαία Ιερά Οδός, μετά το Ιερόν της Αφροδίτης, πρέπει να έκανε παράκαμψη προς τα βόρεια, περνώντας πίσω από τις πηγές. Στο κέντρο της (νυν λεγόμενης) Λίμνης Κουμουνδούρου, ο Ιωάννης Τραυλός εντόπισε μακρύ τοίχο, που πιθανόν ήταν μέρος του φράγματος που διαμόρφωνε την λίμνη, το οποίο ταυτίζεται χρονικά με το δομικό υλικό του ελευσινιακού τελεστηρίου.

Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ελευσίνας υπάρχει επιγραφή με τμήμα ψηφίσματος της αθηναϊκής Βουλής, που αφορά στην γεφύρωση ενός από τα δύο ρεύματα των Ρειτών. Η επιγραφή χρονολογείται στο 421 π.Χ. και αναφέρει την απόφαση των Αθηναίων να κατασκευάσουν λίθινη γέφυρα, πλάτους πέντε ποδών, περίπου 1,5 μ., για να διευκολύνει την μεταφορά των ιερών της Δήμητρας στην Αθήνα. Καθώς το μικρό πλάτος της γέφυρας απαγόρευε την έλευση τροχοφόρων, ενισχύεται η παραπάνω εκδοχή, αφού οι συνοδοί των ιερών αντικειμένων της θεάς ήταν πεζοί. Η επιγραφή μάλιστα, απεικονίζει τις ελευσινιακές και τις αθηναϊκές θεότητες.

Οι λίμνες διατηρήθηκαν μέχρι και τον 19ο αιώνα μ.Χ. Κάτοικοι της περιοχής Σκαραμαγκά αναφέρουν ότι και οι δύο λίμνες υπήρχαν μέχρι και την δεκαετία του 1950. Τις περιγράφουν ως πραγματικούς υδροβιότοπους, με πεντακάθαρα, συνεχώς ανανεούμενα ύδατα, γεμάτες ψάρια, και με υψηλούς καλαμιώνες γύρω, όπου έβρισκαν καταφύγιο πολλά πουλιά.

Στην συνέχεια όμως η βόρεια λίμνη, γνωστή ως Κεφαλάρι, αποστραγγίστηκε και επιχωματώθηκε. Η νότια λίμνη, της Περσεφόνης, διατηρείται μέχρι σήμερα, είναι γνωστή ως Λίμνη Κουμουνδούρου και εντοπίζεται στα σύνορα του σύγχρονου Δήμου Χαϊδαρίου με τον Δήμο Ασπροπύργου.

Το Θριάσιο Πεδίον και η Ελευσίνα, σε χάρτη του 1891. 

Η Ιερά Οδός

Η Ιερά Οδός[1] ήταν κατά την αρχαιότητα ο δρόμος που ένωνε την πόλη των Αθηνών με την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίον, στο οποίο μία φορά τον χρόνο τελούνταν τα περίφημα (αλλά και έως σήμερα ανεξήγητα σχετικά με τον ακριβή χαρακτήρα τους) Ελευσίνια Μυστήρια. Είχε μήκος 22 χιλιόμετρα, ξεκινώντας από την Ιερά Πύλη στην περιοχή του Κεραμεικού, κοντά στο Δίπυλο. Στο μεγαλύτερο τμήμα της ακολουθούσε την πορεία της σημερινής Ιεράς Οδού, περνούσε μεταξύ του Όρους Αιγάλεω και του Ποικίλου Όρους, καταλήγοντας στο Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Η αθηναϊκή αρχαία Ιερά Οδός φέρεται να είχε την ονομασία «Ελευσινιακή».

Σύμφωνα με τα ευρήματα των ανασκαφών, κατά την διάρκεια της χρονικής περιόδου μεταξύ των κλασικών έως και των ρωμαϊκών χρόνων στην Ιερά Οδό κατασκευάσθηκαν τουλάχιστον 8 επάλληλα οδοστρώματα και η πορεία της σχεδόν ταυτίζεται με την σύγχρονη οδική αρτηρία (που εκτείνεται από την οδό Πειραιώς έως την Ελευσίνα), έχοντας κάποιες μικρές παρεκκλίσεις. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι η Ιερά Οδός (διάσπαρτη από ιερά και εργαστήρια, ενώ έχουν ανακαλυφθεί και παρόδια νεκροταφεία) αποτελούσε χώρο συγκεντρώσεως πεζοπόρων προσκυνητών (αποκλειστικά άνδρες, σύμφωνα με την παράδοση), που κατά την μετάβασή τους προς την περιοχή της Ελευσίνος αντάλλασσαν σκωπτικά πειράγματα, γνωστά και ως «γεφυρισμοί».

Σωζόμενο τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού (φωτ. Γ. Λεκάκης).

Ο μεσαιωνικός πύργος

Στον Ασπρόπυργο (σώζονται λείψανα θεμελίωσης) υπήρχε άσπρος πύργος, οχυρωματικός, κτισμένος την εποχή της φραγκοκρατίας, στον οποίο οφείλει το σύγχρονο όνομά του.

Επάνω στον δρόμο Ασπρόπυργου-Ελευσίνας και μετά την γέφυρα, στα 100 μ. περίπου, σχεδόν αμέσως μετά το Ι.Κ.Α Ασπρόπυργου, βρίσκονται τα λείψανα της θεμελιώσεως αυτού του πύργου. Τα λείψανα αυτά αποτελούνται από μεγάλους κυβόλιθους από λευκό μάρμαρο οι οποίοι προέρχονταν από αρχαία ταφικά μνημεία και ήταν εντοιχισμένοι στον πύργο. Λόγω του λευκού μαρμάρου αυτών των κυβόλιθων, ο πύργος ονομάσθηκε ασπρόπυργος και έδωσε το όνομά του στην σύγχρονη πόλη.

Το όνομα Ασπρόπυργος ως όνομα της πόλεως απαντάται χρονολογικά από τον 19ο αιώνα. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν αρβανίτες. Ζούσαν στις περιοχές των Κούνδουρων και της Χασιάς.

Το 1960 οι κάτοικοι του Ασπροπύργου (2.000 περίπου στο σύνολό τους) ασχολούνταν κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία και προμήθευαν την Αθήνα με τα ανάλογα προϊόντα.

Σκηνή στο Ρολόι του Ασπρόπυργου, από την ταινία «Ο Κύριος Πτέραρχος», 1960.

(*) Ο κ. Ισίδ. Σκληρός κατάγεται από τον Ασπρόπυργο.

[1] Στην αρχαιότητα οποιοσδήποτε δρόμος που ένωνε το άστυ με κάποιο περιφερειακό ιερό, συνήθιζε να αποκαλείται «Ιερά Οδός».

Πηγή : http://www.arxeion-politismou.gr/2017/04/Aspropyrgos.html

http://pirforosellin.blogspot.gr/ - Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος(link ). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.