Οι Δαίμονες στους αρχαίους Έλληνες και στους χριστιανούς

Ελληνική προϊστορία

Οι δαίμονες εις την αρχαία Ελλάδα

  Η λέξη δαίμων χρησιμοποιήθηκε εξαρχής για να αποδώσει την υπερβατική, «θεία» δύναμη στη γενικότερη της μορφή, τις περιπτώσεις δηλαδή που η προσωποποίηση της ήτο ατελής, που ο φορέας της δεν προβαλλόταν καθαρά. Η έννοια της μοίρας και της τύχης ήτο σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξεως δαίμων, άμεσα συνυφασμένες μαζί της.
  Από πολύ νωρίς χρησιμοποιήθηκε παράλληλα με την έννοια του θεού :

«μύθῳ Ἀθηναίης· ἡ δ’ Οὔλυμπόνδε βεβήκει             221

δώματ’ ἐς αἰγιόχοιο Διὸς μετὰ δαίμονας ἄλλους»    222

Ομήρος «Ιλιάδα», ραψωδία Α, και στίχοι 221-222.
    Όμως συχνά ο δαίμων διαστελλόταν προς τον θεό ως δύναμη κατώτερη και ασαφέστερη: «και θεοί και δαίμονες» [Αριστοφάνης «Πλούτος» 81]. Στους δαίμονες δεν απέδιδαν συνήθως λατρεία.
  Αυτή η ασαφέστερη θεία δύναμη μπορούσε να είναι η τύχη καλή ή κακή τού καθενός [«όλβιοδαίμιον», «κακοδαίμων»], Η θεία αυτή δύναμη μπορούσε ακόμη και να παραμείνει στην ψυχή αυτών που πέθαναν, τών νεκρών.
  Πολλές φορές όμως αποκρυσταλλώθηκε σε ατελείς προσωποποιήσεις που αποτέλεσαν τους συγκεκριμένους «δαίμονας» τών αρχαίων, είτε ως «καλά» είτε ως «κακά» πνεύματα.
  Ο Αγαθοδαίμων ή Αγαθός δαίμων είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις «καλού» πνεύματος. Οι δαίμονες των ποταμών είναι επίσης αγαθοποιά πνεύματα και εικονίζονται συχνά ως Ανθρωποκέφαλοι ταύροι ή κερασφόροι άνθρωποι. Ο Αχελώος είναι ο πιο γνωστός από αυτούς.
  Αγαθοί συνήθως είναι και οι δαίμονες της θάλασσας που έχουν την ιδιότητα να μεταμορφώνονται συχνά. Ο Πρωτεύς, ο Άλιος γέρων, οι Τρίτωνες κ.λ.π.
  Αγαθοποιοί αλλά και πολλές φορές επίφοβοι είναι άλλοι δαίμονες, όπως το πνεύμα της εξοχής, ο τραγόπους Παν, οι Νύμφες, οι Σάτυροι και οι Σειληνοί. Ακόμη και η Έρις, η Φιλονεικία, μπορεί να είναι η καλή, η άμιλλα, ή η κακή ο φθόνος, κατά τον Ησίοδο.
  Όμως ο φόβος για την ασαφή υπερβατική δύναμη δημιούργησε πιο πολλούς κακούς δαίμονες [βλ. χαρακτηριστικά την έννοια στον Πλούταρχο ΗΗ. 153a].

   Οι Χήρες, είναι δαίμονες της καταστροφής, ο Ύπνος και ο Θάνατος, ο Φόβος, οι Γοργόνες, οι Ερρινύες, δαίμονες της Νεμέσεως, οι Άρπυιες, πνεύματα των καταστροφικών άνεμων, ο Τυφών, η τυφλή δύναμη, οι Σειρήνες, η Σφίγξ κ.ο.κ. είναι τα πιο γνωστά παραδείγματα.
  Τέτοιοι όμως δαίμονες, με τη σημασία περίπου που πήρε ως σήμερα η λέξη, υπήρχαν αναρίθμητοι και στους αρχαίους. Π.χ. Κότας, «δαίμων παρά Κορίνθιοι, τιμώμενος, έφορος των αισχρών» [Λεξικό Σούδα]. Πυιναί  «ήγουν αι κολαστικαί δαίμονες» [Πληθ. Σχόλια], εις Χρησμούς Ζωροάστρισμού 136], Μορμόνες, «πλάνη τες δαίμονες» [Ησύχιος].
  Δαίμονες είχε φαίνεται και η μινωϊκή και μυκηναϊκή θρησκεία, όπως π.χ. τους ονόμορφους οιψίους.

Χριστιανική ιστορία

Οι δαίμονες εις τον χριστιανισμό

Η φύση των αγγέλων είναι, σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία, κτιστή και κατά συνέπεια τρεπτή και δεκτική αλλοιώσεως. Οι άγγελοι αναφέρεται, επίσης, ότι πλάστηκαν ως αυτεξούσια πνευματικά όντα. Ένας άγνωστος, όμως αριθμός αγγέλων έκανε κακή χρήση αυτής της αυτεξουσιότητος με αποτέλεσμα να εκπέσει της αρχικής τους θέσεως, όπως αναφέρει ο Πέτρος εις την Επιστολή του την Β, εις το κεφάλαιο β' και εις τον στίχο 4 :  

4 «εἰ γὰρ ὁ Θεὸς ἀγγέλων ἁμαρτησάντων οὐκ ἐφείσατο, ἀλλὰ σειραῖς ζόφου ταρταρώσας παρέδωκεν εἰς κρίσιν τηρουμένους», επίσης ο Ιούδας εις την Επιστολή του εις τον στίχο 6 :

6 ἀγγέλους τε τοὺς μὴ τηρήσαντας τὴν ἑαυτῶν ἀρχὴν, ἀλλὰ ἀπολιπόντας τὸ ἴδιον οἰκητήριον εἰς κρίσιν μεγάλης ἡμέρας δεσμοῖς ἀϊδίοις ὑπὸ ζόφον τετήρηκεν·».

  Έκτοτε οι εκπεσόντες άγγελοι, διάβολοι ή δαίμονες, καθώς ονομάζονται, τράπηκαν, σταθεροποιήθηκαν και ταυτίστηκαν με το κακό, αντιστρατευόμενοι το θέλημα του Θεού και παρακινώντας τον άνθρωπο να πράξει το ίδιο.
  Η ύπαρξη των δαιμόνων, την οποία αρνούνται μερικοί νεώτεροι Διαμαρτυρόμενοι θεολόγοι, επηρεασμένοι από τα διδάγματα του ορθολογισμού, μαρτυρείται σαφώς και από την Αγία Γραφή και από την Ιερή Παράδοση τής Εκκλησίας. Ήδη στην Π. Διαθήκη, όχι μόνο γίνεται λόγος περί δαιμόνων, αλλά και μνημονεύεται ο αρχηγός τους, ο διάβολος [Ιώβ α'. 6 κ.εξ.], που θεωρείται ως ο αίτιος του θανάτου [Σοφ. Σολ. β'. 24]. Στην Κ. Διαθήκη, ο ίδιος ο Χριστός μιλάει για δαίμονες, και όχι απλώς ευθυγραμμίζεται με τις ιουδαϊκές αντιλήψεις της εποχής του αλλά πιστεύει και βεβαιώνει κατηγορηματικά την ύπαρξη του διαβόλου και των πονηρών γενικά, πνευμάτων. Έτσι ο Χριστός αντιμετώπισε και νίκησε στην έρημο τον διάβολο, όταν ο δαίμονας προσπάθησε να τον βάλει σε πειρασμό, όπως αναφέρεται εις το Κατά Ματθαίον ευαγγέλιον εις το κεφάλαιο Δ και εις τους στίχους 1-11

1 Τότε ὁ ᾿Ιησοῦς ἀνήχθη εἰς τὴν ἔρημον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος πειρασθῆναι ὑπὸ τοῦ διαβόλου,

2 καὶ νηστεύσας ἡμέρας τεσσαράκοντα καὶ νύκτας τεσσαράκοντα ὕστερον ἐπείνασε.

3 καὶ προσελθὼν αὐτῷ ὁ πειράζων εἶπεν· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, εἰπὲ ἵνα οἱ λίθοι οὗτοι ἄρτοι γένωνται.

4 ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπε· γέγραπται, οὐκ ἐπ᾿ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνθρωπος, ἀλλ᾿ ἐπὶ παντὶ ῥήματι ἐκπορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ.

5 Τότε παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς τὴν ἁγίαν πόλιν, καὶ ἵστησιν αὐτὸν ἐπὶ τὸ πτερύγιον τοῦ ἱεροῦ,

6 καὶ λέγει αὐτῷ· εἰ υἱὸς εἶ τοῦ Θεοῦ, βάλε σεαυτὸν κάτω· γέγραπται γὰρ ὅτι τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ ἐντελεῖται περὶ σοῦ, καὶ ἐπὶ χειρῶν ἀροῦσί σε, μήποτε προσκόψῃς πρὸς λίθον τὸν πόδα σου. 7 ἔφη αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· πάλιν γέγραπται, οὐκ ἐκπειράσεις Κύριον τὸν Θεόν σου.

8 Πάλιν παραλαμβάνει αὐτὸν ὁ διάβολος εἰς ὄρος ὑψηλὸν λίαν, καὶ δείκνυσιν αὐτῷ πάσας τὰς βασιλείας τοῦ κόσμου καὶ τὴν δόξαν αὐτῶν,

9 καὶ λέγει αὐτῷ· ταῦτα πάντα σοι δώσω, ἐὰν πεσὼν προσκυνήσῃς μοι.

10 τότε λέγει αὐτῷ ὁ ᾿Ιησοῦς· ὕπαγε ὀπίσω μου, σατανᾶ· γέγραπται γάρ, Κύριον τὸν Θεόν σου προσκυνήσεις καὶ αὐτῷ μόνῳ λατρεύσεις.

11 Τότε ἀφίησιν αὐτὸν ὁ διάβολος, καὶ ἰδοὺ ἀγγελοι προσῆλθον καὶ διηκόνουν αὐτῷ».

  Επίσης πολλές φορές εμφανίστηκε να εξουσιάζει με τα θαύματά του τα πονηρά πνεύματα, ενώ την ίδια εξουσία παραχώρησε και στους μαθητές του, όπως αναφέρεται μέσα στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον εις το κεφάλαιο ι, και εις τον στίχο 1 :

1 Καὶ προσκαλεσάμενος τοὺς δώδεκα μαθητὰς αὐτοῦ ἔδωκεν αὐτοῖς ἐξουσίαν πνευμάτων ἀκαθάρτων ὥστε ἐκβάλλειν αὐτὰ καὶ θεραπεύειν πᾶσαν νόσον καὶ πᾶσαν μαλακίαν.

  Τέλος, το όλο λυτρωτικό έργο του Θεανθρώπου αποσκοπούσε στη λύση των έργων του διαβόλου, όπως αναφέρεται εις την Α Επιστολή του Ιωάννου, εις το γ' κεφάλαιο και εις τον στίχο 12 :

12 «οὐ καθὼς Κάϊν ἐκ τοῦ πονηροῦ ἦν καὶ ἔσφαξε τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ· καὶ χάριν τίνος ἔσφαξεν αὐτόν; ὅτι τὰ ἔργα αὐτοῦ πονηρὰ ἦν, τὰ δὲ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ δίκαια».
  Οι Πατέρες της Εκκλησίας μιλούν εκτενώς περί των δαιμόνων [συνοπτικώς βλ. Ιωάν. Δαμασκηνού. Εκδόσεις Ορθοδόξου Πίστεως 2, 4. Migne P.G., 94. 873 κ.εξ.], για την αιτία που εξέπεσαν, για τους τρόπους που ενεργούν, για την αντίθεσή τους προς το θείο θέλημα και προς το έργο της σωτηρίας του ανθρώπου, για την προσπάθεια τους να παρασύρουν τον άνθρωπο εις το κακό. Καθώς και για τα μέσα, με τα οποία ο άνθρωπος μπορεί να αντιδράσει κατά του διαβόλου, δηλαδή την προσευχή, την εγρήγορση και γενικότερα την κοινωνία με τον Θεό και τη βοήθεια που ο Θεός προσφέρει εις τον άνθρωπο για την αντιμετώπιση του κακού. [πρβλ. και Εφεσ. Στ’. 10 κ.εξ.].
  Σύμφωνα με τους Πατέρες, στα διάφορα πάθη που τυραννούν τους ανθρώπους και τους σπρώχνουν προς το κακό αντιστοιχούν ορισμένοι δαίμονες. Οι δαίμονες αυτοί προσωποποιούνται στο συγκεκριμένο πάθος: έτσι έχουμε τον δαίμονα τής πορνείας, τον δαίμονα της αλαζονείας, της κενοδοξίας, της λαιμαργίας κ.ά. Εναντίον των δαιμόνων αυτών οι συνειδητοί χριστιανοί, και κυρίως η μαχητική τους πρωτοπορία [οι μοναχοί, οι ασκητές, οι ερημίτες], έχουν κηρύξει αμείλικτο πόλεμο. Στα ασκητικά συγγράμματα τού μεσαίωνα βλέπουμε, ήδη, διαμορφωμένη μια ολόκληρη στρατηγική για την αντιμετώπιση των δαιμονικών επιθέσεων. Έτσι από την Κλίμακα του Ιωάννου του Σιναίτου [6^ος- 7^ος αιώνας] μαθαίνουμε ότι οι ασκητές, μέσα στα πλαίσια των αγώνων τους κατά του κακού, υποκρίνονταν πολλές φορές τους αμαρτωλούς προκειμένου να μένουν ανενόχλητοι από τους δαίμονες. Στο κείμενο αναφέρονται πολλά τέτοια παραδείγματα: κάποιος από τους αδελφούς ενός κοινοβίου, δίχως καθόλου να ενδιαφέρεται για την πρωτοκαθεδρία της κοινότητος, προσποιείται τον «υπέρ ταύτης πονούντα», ένας άλλος υποκρίνεται ότι τρώει σταφύλια με ιδιαίτερη λαιμαργία, «γαστρίμαργον εαυτόν εμφανίζων τοις δαίμοσιν» [Λόγος ΚΣΤ'. μέρος Β', κε'].       

  Για τους χριστιανούς των πρώτων αιώνων τα αγάλματα της αρχαίας θρησκείας αποτελούν κατοικίες δαιμόνων και μπορούν να καθαρθούν μόνο με τη θαυματουργή δύναμη του σταυρού. Ένας τέτοιος δαίμονας, λόγου χάρη ενοικούσε σε μαρμάρινο είδωλο της Αφροδίτης, εις την πόλη της Γάζας. Σύμφωνα με τη διήγηση του Μάρκου Διακόνου [βίος του Αγίου Πορφυρίου. 61], όταν οι χριστιανοί της πόλεως έφεραν, τελετουργικά, το σημείο του σταυρού κοντά στο είδωλο «ο ένοικών δαίμων... μή φέρων ιδείν το φοβερόν σημείον, έξελθών έκ του μαρμάρου μετά αταξίας πολλής, έρριψεν αυτήν την στήλην και συνέκλασεν αυτήν εις πολλά κλάσματα».
  Σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία, ο διάβολος και οι θιασώτες του δαίμονες, μετά την οριστική και αμετάκλητη τροπή τους προς το κακό θα λάβουν, μαζί με τους αμετανόητους αμαρτωλούς ανθρώπους, κατά την Δευτέρα Παρουσία, ως τιμωρία τους, την αιώνια καταδίκη εις το πυρ της Κολάσεως. 41 Τότε ἐρεῖ καὶ τοῖς ἐξ εὐωνύμων· πορεύεσθε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον τὸ ἡτοιμασμένον τῷ διαβόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ· 

[Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον κεφάλαιο Κε’(25^ο) στίχος 41].
  Η Εκκλησία ανέκαθεν διαβάζει εξορκισμούς εναντίον των πονηρών πνευμάτων κατά την ιερή ακολουθία του Αγίου Βαπτίσματος, καθώς και σε άλλες περιπτώσεις

[απόσπασμα από την ακόλουθο ιστοσελίδα : ww.........com].

  Όμως η χριστιανική διδασκαλία επίσης αναφέρεται και εις την Παλαιά Διαθήκη, εις το βιβλίο Ψαλμοί όπου λέγει : Πάντες οι θεοί των εθνών δαιμόνια» - Ψαλμοί 95:5.

  Βλέπουμε ότι θεωρούν όλους τους άλλους θεούς δαιμόνια [διαβόλους], ενώ ο χριστιανικός θεός είναι καλός θεός. Και ο νοών νοείτω….

Από το βιβλίο του συγγραφέως Ομήρου Ερμείδη ¨Έλληνες ή Ελληνίζοντες χριστιανοί¨