Η Κοσμοαντίληψη του Πολυθεϊσμού - Συνέντευξη του συγγραφέα Βλάση Ρασσιά στο περιοδικό “Ανιχνεύσεις” Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 22, Ιανουάριος – Φεβρουάριος “1998”

Παρατηρούμε την τάση πολλών κύκλων να προσδιορίζουν την λέξη “Έλληνας” σε σχέση με κάποιες συγκεκριμένες κοσμοαντιλήψεις, οι οποίες φυσικά δημιουργούν και διάφορες αντιπαλότητες, που είναι φανερό ότι στηρίζονται σε πανάρχαιες διαμάχες. Κατά τη γνώμη σας, πώς σήμερα μπορεί να είναι κάποιος “΄Ελληνας” ως προς τις πεποιθήσεις περί θείου;…

Έλληνας ως προς τις πεποιθήσεις περί θείου, δηλαδή περί Θεών, ουσιαστικά είναι Έλληνας ως προς τις πεποιθήσεις περί Κόσμου. Διότι στην Ελληνική κοσμοαντίληψη, όπως και σε όλες τις κοσμοαντιλήψεις των Εθνικών, ο Κόσμος ταυτίζεται με το θείο, ο Κόσμος είναι το Παν, ο Κόσμος προϋπάρχει του παντός, είναι αιώνιος και ατελεύτητος. Οι Θεοί, που είναι φυσικές δυνάμεις, ενέργειες και ιδέες, από ένα σημείο της εξελίξεως του Ελληνικού Πολιτισμού και πέρα, γεννώνται μέσα στον Κόσμο και λειτουργούν μέσα στις διαδικασίες του, για να εξυπηρετήσουν τη συνέχειά του. Ανώτερη αρχή όλων, είναι ένας Νόμος, μία Ανάγκη, η οποία είναι ταγμένη, να εξασφαλίζει απλώς τη συνέχιση του αενάου,  για να συνεχίσει αυτός ο Κόσμος να κινείται προς το μέλλον αέναα, χωρίς τέλος. Αυτή είναι η βάση της Πολυθεϊστικής αντιλήψεως.

Οι Μονοθεϊστές, από την άλλη πλευρά, βάζουν στον κόσμο μία ημερομηνία αρχής δηλαδή, υπάρχει ένας εξωκοσμικός Θεός που προϋπάρχει του Παντός, ένας Θεός που προϋπάρχει του Κόσμου και είναι αιώνιος και ατελεύτητος και σε κάποια στιγμή αυτός ο Θεός – η εξωτερική αιτία – εκ του μηδενός, εκ του μη όντος, δημιουργεί Κόσμο. Δημιουργεί διά του Λόγου- είτε διά οποιασδήποτε άλλης μεθόδου. Συνεπώς έχουμε έναν Κόσμο που δεν είναι αιώνιος, αλλά αυτήν την ιδιότητα την έχει μόνο ο Θεός, ο δημιουργός. Και ο Κόσμος είναι ένα δημιούργημα το οποίο, έχοντας αρχή, καταδικάζεται να έχει κάποτε και ένα τέλος. Αυτές οι δύο αντιλήψεις, ουσιαστικά είναι οι αρχέτυποι τρόποι, τού να αντικρύζει κάποιος τον εαυτό του και το σύμπαν και υποσύνολό του, αποτελούν όλοι οι άλλοι. Αν εξετάσουμε όλες τις κοσμοαντιλήψεις, όλες τις θεωρίες που υπάρχουν στον κόσμο και θα υπάρξουν στο μέλλον, αν τις αναγάγουμε όλες στην παραπάνω οπτική, καταλήγουν να χωρίζονται σε δύο στρατόπεδα, τα οποία δεν μπορούν να υπάρξουν διαφορετικά. Είναι, είτε η Πολυθεϊστική οπτική, είτε η Μονοθεϊστική. Οι δύο αυτές οπτικές δεν χαρακτηρίζονται βέβαια από τον αριθμό των Θεών, όπως η ονομασία Μονο-/Πολυ- αφήνει να εννοηθεί, αλλά η βασική τους διαφορά έγκειται στο πώς βλέπουν τον Θεό, αν αυτός είναι μέσα ή έξω από τον κόσμο, αν ο κόσμος είναι δημιούργημα ή αυθύπαρκτος και πάνω σ’ αυτά αρχίζουν να πλάθονται ολόκληρες γενεαλογίες, εθνογονίες, κοσμογονίες.

Έχω ένα σχήμα που απεικονίζει αυτήν την εικόνα των “θεάσεων” δηλαδή, του τρόπου που μπορεί να γίνει αντιληπτός ο Κόσμος, και που ερμηνεύει πώς η μία ή άλλη οπτική εξελίσσεται αργότερα σε θεσμούς, τρόπο ζωής ή συμπεριφορά. Υπάρχει μία σφαίρα, την οποία αν χωρίσουμε μ’ ένα επίπεδο (ώστε να μην μπορεί να την περπατήσει κάποιος και να περάσει από το ένα στο άλλο ημισφαίριο), έτσι ώστε να δημιουργηθούν δύο ξεχωριστά ημισφαίρια, τότε αν πούμε πως αυτή η σφαίρα είναι ο Κόσμος, τότε αυτός που κάθεται από την μία πλευρά μπορεί να έχει οπτική αυτού του Κόσμου στο ένα ημισφαίριο μόνον, δεν μπορεί να έχει και στα δύο. Συχνά μπορεί να βρίσκεται κοντά στο σημείο τομής και να βλέπει το άλλο ημισφαίριο διαφορετικά, αλλά θα το βλέπει πάντοτε από την δική του πλευρά. Αν υπάρξουν δύο οι οποίοι θα είναι εκατέρωθεν, κοντά στο σημείο τομής, μπορεί να έχουν μία συγγενή οπτική, αλλά δεν θα πάψουν να είναι ο ένας από την μία πλευρά και ο άλλος από την άλλη. Δηλαδή ο Μονοθεϊστής θα είναι πάντα Μονοθεϊστής και ο Πολυθεϊστής θα είναι πάντα Πολυθεϊστής. Ανάλογα με την εικόνα που έχει κάποιος για τον Κόσμο, διαμορφώνει και τους θεσμούς της καθημερινής ζωής, που με την σειρά της αυτή, διαμορφώνει συμπεριφορές, πολιτισμό, δηλαδή όλα αυτά που λέμε ανθρώπινα πράγματα. Θα μπορούσαμε ως παράδειγμα, να πούμε πως ο τρόπος που βλέπει τον Κόσμο ο Μονοθεϊστής ή ο Πολυθεϊστής, είναι σαν τον γήινο που βλέπει την μία όψη της Σελήνης, η οποία είναι πάντα η ίδια, ενώ κανένας γήινος ποτέ δεν πρόκειται να δει την άλλη όψη της Σελήνης από την Γη. Η Σελήνη μάς δείχνει πάντα το ίδιο πρόσωπο. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως είναι αδύνατον να υπάρξει ποτέ άνθρωπος που να πατά με ένα πόδι στο ένα ημισφαίριο και με το άλλο στο απέναντι, διότι έχουμε να κάνουμε με την ακόλουθη οπτική: δεν μπορεί κάποιος να κοιτά δύο αντίθετες πλευρές με τα ίδια μάτια.

Ο αρχαίος Ελληνικός κόσμος ανήκει στον λεγόμενο Πολυθεϊστικό κόσμο, στον κόσμο των λεγομένων Εθνικών, των Εθνών. Αυτές είναι κοινωνίες και πολιτισμοί, εξελίχθηκαν και διεμόρφωσαν κοσμοαντίληψη, θρησκεία, θεσμούς, βιοφιλοσοφία, θεωρίες, επιστήμες, ό,τι δηλαδή είναι προϊόν του ανθρώπινου μυαλού με βάση τη συγκεκριμένη οπτική που είχαν για τον κόσμο. Από την άλλη πλευρά είναι ο Μονοθεϊστικός κόσμος, Ιουδαϊκός, Χριστιανικός, μετέπειτα και Μουσουλμανικός και ό,τιδήποτε άλλο στο μέλλον, που έχουν και αυτοί μία συγκεκριμένη κοσμοαντίληψη και δημιουργούν τους αντίστοιχους θεσμούς, αντιλήψεις, βιοφιλοσοφία κ.λπ., ειδωμένες βέβαια από την πλευρά τους.

Αυτή είναι μία πάρα πολύ ωραία ερώτηση. Ήδη είπαμε ότι επηρεάζει καθοριστικά. Ας δούμε τώρα με ποιόν τρόπο. Με δεδομένο ότι ο κόσμος υπάρχει, είτε τον αναγνωρίζουμε είτε όχι, και με δεδομένο επίσης ότι ο Θεός υπάρχει, είτε τον αναγνωρίζουμε είτε όχι, αυτό που απομένει να ψάξουμε είναι πώς εμείς σχηματοποιούμε την ιδέα του Θεού στο μυαλό μας και την προβάλλουμε έξω από αυτό, προς τους άλλους ανθρώπους και δημιουργούμε θεολογία και ό,τι απορρέει από αυτήν στην συνέχεια. Όταν αυτό που έχουμε μέσα στο μυαλό μας και αυτό που βλέπουμε γύρω μας, το προβάλλουμε στον ουρανό, ταυτόχρονα αυτό επαναπροσλαμβάνεται και δημιουργείται έτσι, μία σχέση προβολής και επαναπροσλήψεως -που έχει να κάνει άμεσα με αυτό που εμείς προβάλλουμε- κι έπειτα επανεισάγουμε και επεξεργαζόμαστε.

Στην πολυθεϊστική κοσμοαντίληψη έχουμε ορισμένες κοινωνίες, που κατά κανόνα είναι αυτοθεσμιζόμενες, οι αντιλήψεις τους είναι αποτέλεσμα μιας παραδόσεως η οποία δημιουργείται μέσα από το πέρασμα των αιώνων, χωρίς να καταργεί προηγούμενες παραδόσεις. Απλώς υπάρχουν νέα στοιχεία και μία εξέλιξη συνεχής και ελεύθερη και ό,τι μόρφωμα δημιουργείται -όχι μόνο στο θρησκευτικό επίπεδο αλλά και στο φιλοσοφικό και στο εθιμικό- είναι αποτέλεσμα της όλης ζωής τού συγκεντρωμένου έθνους μέσα στους αιώνες. Δεν απορρίπτει τίποτε, απλά επεξεργάζεται αφήνοντας πίσω του θεσμούς που τελικά εθεωρήθησαν ακατάλληλοι, ενώ έχουν εξελιχθεί άλλοι, εισάγονται και καινούργιοι, αλλά αυτό που υπάρχει εκείνη στιγμή είναι αυτό που εκφράζει την συγκεκριμένη κοινωνία και είναι δικό της αποτέλεσμα και δικό της προϊόν, και δικαίως το υφίσταται, είτε είναι καλό είτε κακό.

Βλέπουμε λοιπόν, ότι οι πολυθεϊστικές κοινωνίες ως αυτοθεσμιζόμενες, προβάλλουν αυτό το αυτοθεσμιστικό τους πλαίσιο στον ουρανό. Δεν ασχολούμαι με άλλες πολυθεϊστικές κοινωνίες, ασιατικές ανιμιστικές, αφρικανικές κ.λπ., αλλά μ’ απασχολεί αυτό που αφορά εμάς, δηλαδή την ευρωπαϊκή πολυθεϊστική παράδοση και εστιάζω περισσότερο στην ελληνική, που μας αφορά και ιδιαίτερα.

Και πώς μπορούμε να πούμε ότι εξεκίνησε αυτή η ελληνική κοσμοαντίληψη;…

Η ελληνική κοσμοαντίληψη (η κλασική τουλάχιστον) για το τί είναι στον ουρανό, είναι αποτέλεσμα της προβολής της κοινωνικής και πολιτικής οργανώσεως του Ομηρικού κόσμου προς τα πάνω. Δηλαδή έχουμε έναν ηγεμόνα, ο οποίος έχει κοντά του κάποιους άλλους ίσους ηγεμόνες, που συσπειρώνονται γύρω του, όχι ως υπηρέτες ή υποτακτικοί αλλά ως ίσοι, που λειτουργούν σε μία ένδοξη υπηρεσία για την προαγωγή ενός σκοπού και ταυτόχρονα υπάρχει και ο θεσμός της Βουλής. Στην Ελλάδα, ο βουλευτικός θεσμός είναι πάρα πολύ παλαιός, τον συναντάμε στην Πολυόκνη της Λήμνου όπου ευρίσκουμε βουλευτήριο της 3ης και 2ης χιλιετίας!

Το μοντέλο που βλέπουμε στα Ομηρικά έπη, τους αρχηγούς των Αχαιών να συσπειρώνονται γύρω από τον Αγαμέμνονα, με ίσο λόγο, όπου αυτός αναγνωρίζεται ως πρώτος μεταξύ ίσων, αυτό προβάλλεται και στον ουρανό και δημιουργείται η κοσμοαντίληψη του Ολύμπιου Πανθέου, στο οποίο υπάρχει ένας αριθμός Θεών. Ουσιαστικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι χιλιάδες, διότι ο αριθμός 12 είναι καθαρά συμβολικός: θέλει να καταδείξει απλώς, ότι ο Θεός πληροί την σφαίρα του Κόσμου σε 12 εκδηλώσεις του, μία αρχή βασισμένη πάνω στο δωδεκάεδρο που πληροί την σφαίρα στο μεγαλύτερο δυνατό ποσοστό. Είναι μία συμβολιστική, 12 πεντάγωνα -δηλαδή κάποιες αρχές- πληρούν στο μεγαλύτερο δυνατό την σφαίρα του Κόσμου. Γι αυτό βλέπουμε ότι, δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία ποιοί είναι στο δωδεκάθεο, σε διαφορετικές πόλεις έχουμε διαφορετικά δωδεκάθεα, άλλοτε μπαίνει μέσα ο Ποσειδών, άλλοτε ο Άδης, άλλοτε η Δήμητρα, ο αριθμός δώδεκα είναι αυτός που μετράει. Και είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι ο Ερμής εγκαινιάζει κατά την παράδοση, το θυσιαστικό έθος, θυσιάζοντας 12 κομμάτια από τα βόδια των Θεών, κάνοντας προσφορές στους 12 Θεούς. Ουσιαστικά δηλαδή, αυτός είναι εκτός δωδεκαθέου, αλλά και δεν είναι. Αυτό θέλει απλώς να συμβολίσει μεταξύ άλλων, ότι ο αριθμός 12 προϋπήρχε. Στην προΟλύμπια κατάσταση, μάλιστα υπήρχαν 12 Τιτάνες και πάντα 12 θα υπάρχουν σε όλες τις καταστάσεις. Είχαν, λοιπόν, προβάλλει οι Έλληνες, την εικόνα που είχαν για την καθημερινή τους ζωή, όπως θεσμίζεται κοινωνικώς και πολιτικώς και μετά την επανεισήγαγαν με νέες προσλήψεις που τους βοηθούσαν να εξελίξουν τους  θεσμούς τους ακόμη καλύτερα . “Όπως Επάνω, έτσι και Κάτω”, αυτό που σκεπτόμαστε για τον ουρανό μπορούμε να το πραγματώνουμε στην καθημερινή μας ζωή. Δεν είναι τυχαίο βέβαια, πως αυτό που εδημιουργήθη στην Ελλάδα, εδημιουργήθη επειδή υπήρχε η συγκεκριμένη κοσμονατίληψη και αυτή με την σειρά της εδημιουργήθη επειδή υπήρχε η συγκεκριμένη κοινωνία, με το συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου. Αντίστοιχη ιδεολογία ευρίσκουμε και στην Αίγυπτο, αλλά επειδή εκεί είναι ανελεύθερες οι συνθήκες (δυναστείες Φαραώ) βλέπουμε ότι εξέπεσαν στην Θεοκρατία. Εδώ σ’ εμάς όμως, επειδή υπήρχε η συγκεκριμένη κοινωνία που εδημιούργη ελεύθερους ανθρώπους δημιουργεί τον αντίστοιχό της ουρανό και τον επανεισάγει με τους αντίστοιχους “εξ ουρανού” θεσμούς της. Βλέπουμε δηλαδή πως υπάρχει μία αλληλοσυμπλήρωση και αλληλοεξέλιξη.

Και τί συμβαίνει με την “άλλη πλευρά”; Μπορούμε να αναλύσουμε και αυτήν με την ίδια μέθοδο;…

Στην άλλη πλευρά τώρα, την Μονοθεϊστική, έχουμε έναν εξωκοσμικό Θεό που δημιουργεί εκ του μηδενός τον κόσμο, πράγμα το οποίο είναι αστήρικτο επιστημονικώς και φυσικώς, διότι τίποτε δεν δημιουργείται εκ του μηδενός.Εν τούτοις, σήμερα είναι η κυρίαρχη κοσμοαντίληψη, παρ’ όλο που η επιστήμη έχει αποδείξει ότι εκ του μηδενός δεν υπάρχει δημιουργία και επιπλέον είναι κάτι που η ίδια η φύση, μάς το αποδεικνύει καθημερινά. Μ’ αυτήν την αντίληψη όμως δημιουργείται ένα “κτίσμα” το οποίο είναι θνητό, γι’ αυτό και μπορείς να το καταστρέψεις όποτε θέλεις, αλλά ακόμη κι αν δεν το κάνεις, αυτό έχει ημερομηνία λήξεως. Αυτή η λογική που υποβιβάζει τον κόσμο σε θνητό μόρφωμα χυδαίας ύλης, τον αποθεοποιεί τελείως, ώσπου φθάνουμε σε ορισμένες δυσάρεστες εξελίξεις των τελευταίων αιώνων, ακόμη και σε διχασμούς στην αντίληψη των ανθρώπων, σε καθαρά δυϊστικές αντιλήψεις, διαχωρισμούς πνεύματος / ύλης, η “χυδαία” ύλη και το “καλό” πνεύμα.

Αυτή η λογική προϋποθέτει ότι υπάρχει ένας Θεός εκτός κόσμου, εκτός σύμπαντος, ο οποίος δεν υπόκειται σε κανέναν απολύτως νόμο, εκτός από τον ίδιο του τον εαυτό, αυτός δηλαδή είναι η πηγή παντός νόμου, που δημιουργεί φυσικά το ακαταδίωκτο και το δικαίωμά του να αυθαιρετεί. Δεν έχει κανέναν υπέρτατο νόμο που να τον περιορίζει. Αυτός διατάζει, αυτός δημιουργεί, έναν Θεό δηλαδή εκφραστή της απολυτότητος,  ο οποίος δρα κατά βούληση, δηλαδή ακόμη και ασύδοτα όταν θέλει, και ο κόσμος δεν είναι παρά ένα αντικείμενο που απλώς υφίσταται τις θελήσεις και τις επιθυμίες του. Αυτό είναι ύποπτο, δημιουργεί μία μοναρχική αντίληψη για το τι ευρίσκεται στον ουρανό κι έτσι επανεισάγεται εδώ με τον ίδιο τρόπο.

Παρ’ όλα αυτά όμως δεν παύει να είναι μία θεολογία. Σε τί μπορεί να μας  ζημιώσει;

Με την ίδια διαδικασία που ανεφέραμε ήδη, αυτό προβάλλεται προς τα επάνω, έπειτα επανεισάγει ιδέες και θεσμούς και δημιουργεί αντίστοιχες πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις. Είναι πολύ σοβαρό αυτό. Δεν μπορεί να φαντάζεται κάποιος στον ουρανό απόλυτες μοναρχίες και να πραγματώνει δημοκρατίες και αυτοθεσμικές οντότητες κάτω στην Γή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, ότι η ανθρωπότητα, η μεταχριστιανική τουλάχιστον, βασιζόμενη σ’ αυτό, ποτέ της δεν κατάφερε να δημιουργήσει ανθρώπους, συμπεριφορές και ήθη αντίστοιχα με αυτά, τα οποία εδημιούργησαν οι Έλληνες. Αν και προσεπάθησε κατ’
επανάληψη σε κάποιες φωτισμένες στιγμές της ιστορίας της, πάντοτε όμως υπήρχε κάτι που έλειπε και πάντοτε ξαναγυρνούσε στο λάθος. Αυτό που έλειπε είναι πολύ συγκεκριμένο: η ΄Ελληνική Κοσμοαντίληψη, δηλαδή η Πολυθεϊστική παράδοση, με τους βουλευτικούς της θεσμούς και την θέσμιση της κοινωνίας πάνω σε κανόνες δημοκρατικής ισότητος και ελευθερίας.

Νομίζω ότι ο σύγχρονος Έλληνας μπορεί να κατανοήσει πολλά πράγματα, αν μελετήσει λίγο την συνεχή μάχη αυτών των δύο κοσμοαντιλήψεων…

ΠΗΓΗ http://www.pansyrinx.eu/2013/01/blog-post_10.html