Vocabolario dei Dialetti Salentini / Λεξικό της διαλέκτου του Σαλέντο

Vocabolario dei Dialetti Salentini / Λεξικό της διαλέκτου του Σαλέντο 

[η φωτογραφία του Σαλέρνο προέρχεται από την ακόλουθη ιστοσελίδα : https://gr.pinterest.com/casalinluisa/il-salento-italia/?lp=true  ]

Vocabolario dei Dialetti Salentini

Λεξικό της διαλέκτου του Σαλέντο

Attìn introduziuna tu G. Rohlfs "Vocabolario dei Dialetti Salentini" Latini ce Greci sto Salento ( metàfrasi* attò taliano)

Προλεγόμενα του G. Rohlfs: "Vocabolario dei Dialetti Salentini" Λατίνοι και Έλληνες στο Σαλέντο (μετάφραση από τα ιταλικά)

Apò posso cerò emilìete o griko? Ekhi cini pu lene pu èstase m’u bizantini, ekhi addhu pu lene ti e griki stene ettù atto cerò tis “Magna Grecia”. Ena fse tutu ene o Gerhard Rohlfs, mea glottologo attò sèkulo diavemmeno, pu ekkìtefse tu griku, sòzome pi, ja oli ti zoì ttu, ce ègrafse kampossu libru apà sto griko. Vàddhome ettukau kommatàcia attin introduziuna ttu apà sto “Vocabolario dei Dialetti Salentini” (Congedo, 1956-57), epù mas difni, milonta fse pràmata glossikà manekhà, jatì o griko dikò mma enn’ane poddhì pleo palèo pleppi cìo milimmeno attù bizantinu. ***** E dialetti tis Grecìa ine iu demeni m’us dialettu italianu tosso na kami na pensefsi ti Greci ce Latini ezùane smimmeni apò poddhì paleo cerò. Es tin glossa grika o cerò futuro den ìne nnorimmeno ce en ine norimmeno es tus dialettu tu Salentu; to na 'rti* ce to àrtena* èrkutte pimena mo iso modo. ja difsi (j.d.= p.es.) « domani andremo a Lecce » : (crai sciamu a Lecce) - avri pame e' Luppìu Sogeste ti o khasi tu “cerù tu futuru” ediàvike sto griko attùs dialettu tis ampisinì Katu Itàlia. Addhi ene i situaziuna ja addhu fenòmenu grammatikù. O khasi tu infinitu, fenòmeno siftà greko, vastà mìa ecceziuna manekhi ce ene cini mo verbo “sozo”, to stesso prama khrizi ja tus dialettu talianu. j.d. « andiamo a vedere » : (sciamu cu bbidimu) - pame na torìsome « non sa scrivere » : (no ssape cu scrive) - en efseri na grafsi « possiamo dire » : (potimu dire) – sònnome ipi [N.d.T. Puglia: sòzome pi] Adhhi kostruziuna epù ole ce dìo e glosse vastìutte ìsa ene o periodo ipotetico, se mìa ce es tin addhi ole ce dìo e mmeree tis frase etèlune o “indicativo imperfetto”; tusi kostruziuna en ine taliana, en ine latina ce en ine neogreka, tusi kostruziuna mas perni sto paleo greko, sto greko probizantino*. j.d. « se piovesse non verrei » : (ci chiuva non venia) – an èvrekhe 'en èrkamo « se avessi fame mangerei » : (ci tenía fame mangiava) – an ikha pina ètrona Sakundu e dialetti tu Salentu, o griko en ekhi tus avvèrbiu fse topo àtonu “ci” ce “vi” pos sto taliano”. j.d. « ci andremo domani » : (sciamu crai) – epame avri « vi ho dormito una volta » : (aggiu durmutu nna fiata) – èbblosa mìa forà Greci ce latini tu Salentu oli ce dìo meràzune occe to uso fse dìo “congiunzioni” ja tin “proposizione subordinata”. Sto taliano èkhome manekhà “che”, es to greko paleo usèato “oti {ὅτι}” na pi ena pensieri ce “ina {ἵνα}” ja ta telìmmata o na doki ena kumando. To iso prama ine kulisimmena sto neogreko (pos, na {πὼς, νὰ}), sto griko (ka, na), ce stus dialettu tu Salentu (ca, cu): j.d. « penso che piove » : penséo ka vrekhi – (neogreco : νομίζω πως βρέχει) « voglio che piova » : telo na vressi - (neogreco : θέλω να βρέξει) Olo tuo e’ sozi spiekeftì pistèonta ti e Grecìa eghennisi me to erti sto Salento fse alìu bizantinu. Tusi teorìa eghennisi jatì, minonta combomeni, epistèato ka e italogreci e’ milune o greko to paleo ma ena dialetto pu mmiàzete u neogreku. Efsèrome àrtena ka tuo en ghennisi kùkkia sto X sèkulo, ma vastà tes rize ttu es ena "greko volgare" ce encìgnase na plasì es tus protinù sèkulu attì era dikì mma (iu o taliano en ghennisi simùddhia sto khìje, ma e rize ttu èrkutte attò cerò tu Cicerone. Sòzome, toa, kratèsi ti tusi Greci tu Salentu (griki) èrkutte, pleon alìo ma pleo poddhì, attà protinà gheni tis Mali Grècia. O griko en ene ena “greko bastardo” pose e’ to ene o dialetto pu Rodi, Cipro o to neo greko apù Atene; ce en ine “bastardi" to napuletano o to sicijano pleppi o toscano. Ine oli pedìa attì mali mana greka o pedìa tu latinu. Fse addho mero e dialetti italogreci kratènnune tossa kòmmata fse mìa pleo palea grecità. Kulusune tria esempi: emine senza n’ addhafsi e palea fonì os gruppo “mp” ce “nt”, pu addhàfsane es to neogreko es “mb” ce “nd”. O griko khorizi occe sto pi “si” ce “no” (nai {ναί} ce okhi {όχι} sto neogreko). Sto griko èrkete “umme” ja to “si” ce “dènghie” ja to “no”: evrìskome ettù us paleu {οὖν μεν} ce {οὐδέν γε}. E khora tu Lecce es grika kui Luppìu. Mes tus paleu Greku to noma ìone Λουππίαι; Sto IV sèkulo e Latini addhàfsane to noma ce i fonàsane Lipiae ce iu kulùsise na kusi ja olo to mesoevo, apò epù ssadia ssadia o noma àddhafse ros na ghettì Lecce. An e grecità salentina ikhe fsemeròsonta manekhà ma to ftasi os bizantino, tui en ikhan vrìkonta addho noma ka cino latino ce makata to noma pu ma èftase attò paleo greko, pu vastà o tono apà sti sukunda sillaba: Λουππίαι, sìmberi Luppìu. Enas àddho argomento pu mas perni stus cerù paleu mas èrkete apò kamposse osservaziune filològike apà sto iso noma Griki - griko. Tua ine ta nòmata pu e griki dìnnune ja saftu ce j’in glossa tto, ma tua den apantune* sta isa pràmata atto “graecus” latino nde atto paleo greko “γραικός”. E Mali Grècia culusà, etnikà ce glossolojikà, stin ampisinì Katu Italia, Kalàbria ce Pùglia. E dinatì Roma pu epire ti latinità stin Gàllia, occe stin Afrika, en anàrise na guali o greko ap’ossu ti? E glosse pratune ambrò ce kratènnune on dikò tto mealìo*. To mealìo is glossa pu milùsane ce egràfane e Greci, pelekimmeni attus Romanu, ìane poddhì fsilò. Iu e latinità, ja possi kukkia, en ìsose vali rize stin Grècia ce e palei Greci tis katalimmeni Mali Grècia kratìsane ja makreo cerò ti glossa tto. O griko, kundu ampisinò pedai tu paleu ellenismu, ekhi ola ta dìgghia n’ane kratemmeno a kalò redo fse mia kalì famìja.

Από πότε ομιλείται η γκρίκο στην Κάτω Ιταλία; Ο Gerhard Rohlfs υποστηρίζει την θέση μιας γλωσσικής παρουσίας που ξεκινά από την αρχαία Μεγάλη Ελλάδα. Σε αντίθεση με τους μελετητές που θεωρούν, σε ιστορική προσέγγιση, την παρουσία της γκρίκο σαν αποτέλεσμα της άφιξης των Ελλήνων μεταναστών στην διάρκεια της βυζαντινής κυριαρχίας του μεσαίωνα, τα επιχειρήματα του Rohlfs είναι περισσότερο γλωσσολογικά. Παραθέτουμε εδώ μια περίληψη της Εισαγωγής του Gerhard Rohlfs στο Vocabolario dei Dialetti Salentini. ***** Οι διάλεκτοι της «Grecìa Salentina» συνδέονται στενά με τις ιταλικές μέσω ειδικών γλωσσικών φαινομένων, που επιβεβαιώνουν τη μακρά συμβίωση διγλωσσίας μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων από τα πολύ παλιά χρόνια. Χρόνος μέλλων δεν υπάρχει όπως δεν υπάρχει ούτε στα ιταλικά ιδιώματα του Σαλέντο· ο μέλλων και ο ενεστώτας εκφράζονται με την ίδια μορφή. π.χ. « Αύριο θα πάμε στο Λέτσε » : (crai sciamu a Lecce) - avri pame e' Luppíu {αύρι πάμε ε' Λουπ-πίου} Ίσως η έκλειψη του μέλλοντος να διαδόθηκε από τα κάτω-ιταλικά ιδιώματα στην «Grecìa Salentina». Η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική όσον αφορά άλλα γραμματικά φαινόμενα. Η απώλεια του απαρεμφάτου, φαινόμενο τυπικά ελληνικό, παρουσιάζει μία μόνο απόλυτη εξαίρεση : το ρήμα "μπορώ", σε απόλυτη συμφωνία με τις ιταλικές διαλέκτους. π.χ. «πάμε να δούμε » : (sciamu cu bbidimu) - pame na torìsome {πάμε να τωρίσομε} « δεν ξέρει να γράψει » : (no ssape cu scrive) - en efseri na grafsi {εν εφσέρει να γράφσει} « μπορούμε να πούμε » : (potimu dire) – sònnome ipi {σών-νομε ειπεί} [Σ.τ.Μ. Απουλία: sòzome pi {σώdζομε πει}] Μια άλλη ομοιότητα αφορά την έκφραση του υποθετικού λόγου : στα δύο μέρη δεν χρησιμοποιείται άλλη μορφή εκτός από τον παρατατικό της οριστικής· η σύνταξη αυτή, που δεν είναι ούτε ιταλική ούτε λατινική και που δεν απαντά ούτε στη νεοελληνική, μας ανάγει στην αρχαία ελληνική, σίγουρα στην προβυζαντινή ελληνική. π.χ. « αν έβρεχε δεν θαρχόμουν» : (ci chiuva non venia) – an èvrekhe 'en èrkamo {αν έβρεχε 'εν έρκαμο} « αν πεινούσα θα έτρωγα » : (ci tenía fame mangiava) – an ikha pina ètrona {αν είχα πείνα έτρωνα} Όπως και στις ιταλικές διαλέκτους του Σαλέντο, έτσι και στην γκρίκο δεν υπάρχουν τα άτονα τοπικά επιρρήματα που αντιστοιχούν στα ιταλικά "ci" και "vi". π.χ. «ci andremo domani = (εκεί) θα πάμε αύριο » : (sciamu crai) – epame avri {επάμε αύρι} « vi ho dormito una volta = (εκεί) κοιμήθηκα μια φορά» : (aggiu durmutu nna fiata) – èbblosa mìa forà {έμπλωσα μια φορά} Έλληνες και Λατίνοι του Σαλέντο συγκλίνουν επίσης στην χρήση δύο διαφορετικών συνδέσμων για την εισαγωγή δευτερευουσών προτάσεων εκεί που στα ιταλικά θα χρησιμοποιούταν μόνο ο che. Στα αρχαία ελληνικά για να εκφραστεί επικοινωνία ή σκέψη χρησιμοποιείται ο σύνδεσμος ὅτι, και για διαταγή ή πρόθεση ο σύνδεσμος ἵνα. Η διαφοροποίηση αυτή συνεχίστηκε στην νεοελληνική (πως / να), στην γκρίκο (ka / na {κα / να}) και στα ιταλικά ιδιώματα του Σαλέντου (ca / cu). π.χ. « νομίζω πως βρέχει» : penséo ka vrekhi – {πενσέω κα βρέχει} « θέλω να βρέξει » : telo na vressi - {τέλω να βρέσ-σει} Οι συγκλίσεις αυτές δεν εξηγούνται αν δεχθούμε ότι η γκρίκο έφτασε στο Σαλέντο με την περιορισμένη μετανάστευση στην βυζαντινή εποχή. Η θεωρία αυτή βασίστηκε σε γλωσσικό κριτήριο : με παραπλάνηση πιστεύτηκε ότι οι Ελληνο-Ιταλοί δεν μιλούσαν την αρχαία ελληνική αλλά μία διάλεκτο παρεμφερή με την νεοελληνική. Σήμερα ξέρουμε ότι η διάλεκτος αυτή δεν γεννήθηκε γύρο στον δέκατο αιώνα, αλλά ότι έχει τις ρίζες της σε μια ελληνική κοινή που εξελισσόταν από τους πρώτους αιώνες της εποχής μας (όπως η ιταλική δεν γεννήθηκε γύρω στα Χίλια μ. Χ. αλλά άρχισε από τα χρόνια του Κικέρωνα). Η γκρίκο δεν είναι μια «μπασταρδεμένη ελληνική», όπως δεν είναι οι διάλεκτοι της Κρήτης, της Ρόδου, της Κύπρου ή η νεοελληνική της Αθήνας· δεν είναι πιο νόθες η ναπολιτάνικη ή η σικελιάνικη από την τοσκάνικη. Είναι όλες νόμιμες απόγονοι της μεγάλης ελληνικής μητέρας ή της λατινικής. Από την άλλη πλευρά, οι ιταλοελληνικές διάλεκτοι διατηρούν πολλά στοιχεία μιας πιο αρχαίας ελληνικότητας. Τρία παραδείγματα: Έμεινε αναλλοίωτη η αρχαία προφορά των συμπλεγμάτων [mp] {μπ} και [nt] {ντ} που μεταβλήθηκαν στη νέα ελληνική σε [mb] και [nd]. Η γκρίκο διακρίνεται επίσης από τον τρόπο που εκφράζει το ναι και το όχι. Για το ναι λέει «ούμ-με» και για το όχι λέει «dέγ-γε»· αναγνωρίζουμε τα αρχαία «οὖν μεν» και «οὐδέν γε». Η ιταλική πόλη Λέτσε στη γκρίκο λέγεται Λουπ-πίου. Στα αρχαία ελληνικά λεγόταν «Λουππίαι»· από τον τέταρτο μ. Χ. αιώνα οι Λατίνοι την μετονόμασαν Lipiae, όνομα που ήταν επίσημο καθ' όλο τον μεσαίωνα και εξελίχθη κανονικά και φωνητικά σε Lecce. Αν όμως η ελληνικότητα του Σαλέντο είχε αναπτυχθεί με την άφιξη των βυζαντινών οι νέοι αυτοί μετανάστες δεν θα γνώριζαν άλλο όνομα εκτός από το λατινικό Lipiae και σίγουρα όχι ένα όνομα που προερχόταν από την αρχαία ελληνική και που ήταν παροξύτονο, «Λουππίαι » το σημερινό «Λουπ‑πίου» (Luppìu). Ένα ακόμη επιχείρημα που μας οδηγεί στην αρχαιότητα προέρχεται από μερικές φιλολογικές παρατηρήσεις σχετικά με το όνομα Γκρίκοι – γκρίκο που δίνουν οι κάτοικοι στους εαυτούς τους και στη γλώσσα τους και που δεν αντιστοιχεί ακριβώς με την έννοια ούτε του λατινικού graecus ούτε του αρχαίου ελληνικού «γραικός». Η Μεγάλη Ελλάδα επεκτείνεται λοιπόν, τόσο εθνικά όσο και γλωσσολογικά, στα άκρα της Κάτω Ιταλίας, στην Καλαβρία και στην Απουλία. Η πανίσχυρη Ρώμη που μετέφερε την λατινικότητα στη Γαλατία και την Αφρική δεν κατάφερε, μέσα στην επικράτειά της, να υπερβεί την Ελληνική; Οι γλώσσες διαδίδονται και διατηρούνται λόγω του κύρους των. Το κύρος της γλώσσας που ομιλούσαν και έγραφαν οι, ηττημένοι από τους Ρωμαίους, Έλληνες ήταν υψηλότατο· έτσι η λατινικότητα δεν μπόρεσε να ριζώσει στην γειτονικότατη Ελλάδα, και οι αρχαίοι Έλληνες της κατεστραμμένης Μεγάλης Ελλάδας διατήρησαν μακροχρόνια τη γλώσσα τους. Η γκρίκο, τελευταία απόγονος του αρχαίου ελληνισμού, έχει όλα τα δικαιώματα να θεωρείται νόμιμη κληρονόμος μιας ευγενούς οικογένειας.

Πηγή : http://www.glossagrika.it/glossagrika/dynfix10/inc/fichier_normal_deux_langues.inc.php?langueD=GR&dossier=linguistica&fichier=001_rohlfs01

http://pirforosellin.blogspot.gr/   -  Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος(link ). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.3400. [282-53-20]

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.