Ο Αϊ – Γιάννης (Άγιος Γιάννης) ο Κλήδονας ή ο Ριγανάς ή Κλήδονας στο Χριστιανισμό και στην Αρχαιότητα, του Όμηρου Ερμείδη - Ai - Giannis (San Giovanni), Klidonas o Riganas o Klidonas nel cristianesimo e nell'antichità, di Omero Ermeidis

[η φωτογραφία είναι από την ακόλουθη ιστοσελίδα : www.porosnews.gr]

Ελληνική Προϊστορία

Ο Κληδόνιος Ζεύς και ο Κληδόνιος Ερμής [22 ή 23 Ιουνίου]

  Την ημέρα της τροπής του Ήλιου που ονομάζουμε θερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή την 22α Ιουνίου, την ημέρα αυτή στην αρχαιότητα ήτο η εορτή του Κληδόνιου Διός και Ερμού, που έδιναν τους οιωνούς αλλά και πάσης φύσεως μαντεία.

  Ήτο μια ημέρα τελετής εξαγνισμού κατά την διάρκεια της εορτής των Θαργηλίων [την ..η και ..η Θαργηλιώνος ήτοι την 21η και 22α Ιουνίου, θερινή ισημερία] προς τιμή της γεννήσεως του Απόλλωνος. Η εορτή ήτο με καθαρό γεωργικό χαρακτήρα, η οποία εκτός από την προσφορά των απαρχών  των δημητριακών [θαργήλου άρτου] περιελάμβανε και την τελετή του «Φαρμάκου». Ο Φαρμακός ήτο τις άνδρας [ή δυο ή τις άνδρας και μια γυναίκα] που περιφερόντο εις όλους τους δρόμους της πόλεως για να πάρει «επάνω του» όλο το μίασμα της πόλεως, τις αμαρτίες των κατοίκων και γενικά όλο το «κακό» που έχει συσσωρευθεί κατά την διάρκεια του προηγουμένου χρόνου. Κατόπιν τον οδηγούσαν εις την παραλία όπου εκεί άναβαν μια μεγάλη φωτιά και συμβολικά τον έρριχναν εις αυτήν, ώστε να καεί μαζί του το «κακό» που είχε μαζέψει και έτσι να επέλθει ο εξαγνισμός των ανθρώπων και πραγμάτων. Το γεγονός ότι η εορτή των Θαργηλίων ήτο αφιερωμένη εις την γέννηση του Απόλλωνος και όχι εις την θεά της γεωργίας την Δήμητρα, μπορεί να εξηγηθεί από την ιδιότητα του Απόλλωνος ως τις θεού Ηλίου και θεού των καθαρμών.

  Για τον Κλήδονα έχουμε πληροφορίες και από τον Όμηρο, όπου αναφέρει ότι χρησιμοποιούσαν τη μαγεία του για να μαντέψουν τα μελλούμενα. Όπως λέγει και ο Παυσανίας στο έργο του «Βοιωτικά» εις τον στίχο .., .. αναφέρει σχετικά με τον κλήδονα. Ο κλήδων= ο μαντικός ψίθυρος.

  Από τους απώτατους χρόνους επιστεύετο ότι η φωτιά εξάγνιζε και καθάριζε τους ανθρώπους από το κακό. Η θεά Δήμητρα έβαλε τον μικρό Δημοφώντα επάνω εις την φωτιά και έκαιγε τις σάρκες του προκειμένου να τον κάνει αθάνατο. Η Θέτιδα έρριχνε κάθε βράδυ εις την φωτιά τον υιό της Αχιλλέα για να φθαρεί κάθε θνητό που είχε το σώμα του. Ο Ηρακλής αποθεώθηκε από τους συντρόφους του όταν τους ζήτησε να τον κάψουν ζωντανό εις την Πυρά της Οίτης.

  Εις την μινωϊκή Κρήτη επάνω εις το ιερό κορυφής του όρους Πούχτα κατά την διάρκεια εξαγνιστικών τελετών συνήθιζαν να ρίχνουν ειδώλια ζωόμορφα ή ανθρωπόμορφα καθώς και αναθηματικά μέλη ανθρωπίνου σώματος, για να μεταδοθεί εις τον πρωτότυπο η εξαγνιστική δύναμη της φωτιάς.

  Τέλος ο Όμηρος αναφέρει την ρίψη δώρων εις την φωτιά για εξαγνισμό των νεκρών.

  Οι αρχαίοι εις τις Νουμηνίες είχαν την συνήθεια του «κληδονισμού», δηλαδή  μάντευαν το μέλλον με τον κλήδονα. Προσφωνούσαν τον Απόλλωνα Νεομήνιο και τον Δία Κληδόνιο. Το πρώτον ως θεό του Ήλιου που γεννάει το πυρ και το δεύτερο επειδή έλεγε το μέλλον.

   Αθανάσιος Σταγειρίτης εις το έργο του «.Ωγυγία», εις τον ... τόμο, εις την σελίδα ... αναφέρει : ότι οι κλήδονες ήτο παλαιό είδος μαντικής από την Βοιωτία. Κατά το οποίο πήγαιναν εις τον βωμό του Σπονδίου Απόλλωνος κι έλεγαν ότι ήθελαν μυστικά εις το αυτί του αγάλματος. Μετά έφραζαν τα αυτιά τους κι έβγαιναν έξω. Όποια λέξη άκουγαν για πρώτη φορά, όταν άνοιγαν τα αυτιά τους εκείνη έπαιρναν για μάντευμα.   

Χριστιανική ιστορία

Ο Αϊ – Γιάννης ο Κλήδονας ή ο του Κληδονού ή ο Ριγανάς ή ο Ριζακάρης ή ο του Λιοτροπίου ή του Γιάγιανου [24η Ιουνίου]

   Στις 24 Ιουνίου η Ορθόδοξη Εκκλησίας γιορτάζει τα γενέθλια του Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος έχει και τις κάτωθι ονομασίες : Αϊ – Γιάννης του Λιοτροπίου εις την Κύθνο, ο Αϊ – Γιάννης ο Λιτροπιός εις την Κύμη, και εις την Σινώπη, ο Αϊ – Γιάννης ο Αλιτροπιός εις την Λέσβο ή Αϊ – Γιάννης Ριγανάς εις την Χίο, την Κύπρο, τον Πύργο,  ο Αϊ – Γιάννης ο Λαμπαδάρης εις την Αθήνα, ο Αϊ – Γιάννης ο Λαμπροφόρος εις την Κύπρο, και σε άλλες πόλεις. Οι επωνυμίες του Λιοτροπίου ή Ηλιοτροπίου σημαίνουν την τροπή του Ήλιου που ονομάζουμε θερινό ηλιοστάσιο.

  Τώρα πια στα χριστιανικά χρόνια ο κλήδονας ασκείται από άγαμες ή μη γυναίκες, οι οποίες μάντευαν για την αποκατάσταση τις ή όχι στην ζωή τις. Δύο με τρεις ημέρες πριν αποφάσιζαν σε ποιο σπίτι «θα άνοιγαν τον κλήδονα», την παραμονή μετά την δύση του ήλιου κάθε μια παρθένα έστελνε τα «ριζικάρια», αυτά ήσαν συνήθως χρυσά ή αργυρά κοσμήματα, σκουλαρίκια, δακτυλίδια ή ακόμα και πιο ευτελή, δηλαδή δακτυλήθρες, κουμπιά και άλλα που «μελετώνται», αυτά τα έβαζαν μέσα σε ένα δοχείο, γεμάτο  με «αμίλητο νερό», νερό που έφερε από την πηγή άγαμη ή μικρό παιδί «τυχερό» σε απόλυτη σιωπή, του οποίου ζουν και οι δυο γονείς και οι αδερφοί, το παιδί αυτό αντιστοιχεί με τον «αμφιθαλή παίδα» [δηλαδή αυτού του παιδιού που ζουν και οι δυο γονείς, θάλλουν], και κατά την μετάβαση και κατά την επιστροφή, όπου οι παραβρισκόμενοι  με  παρακλήσεις προσπαθούσαν να του πάρουν μιλιά, ενώ το δοχείο ήτο σκεπασμένο με ύφασμα ή μαντήλι κόκκινο και κλειδωμένο με άγκιστρο. Αυτό το τοποθετούσαν κάτω από μια τριανταφυλλιά ή απλά στην ύπαιθρο, για να το βλέπουν την νύχτα τα άστρα και το παραλάμβαναν την επομένη και το έβαζαν μέσα στο σπίτι πριν φανεί ο ήλιος στα βουνά και το δει. Μετά το μεσημέρι, την επομένη συγκεντρωνόντουσαν οι άγαμες και αφού σχημάτιζαν κύκλο τοποθετούσαν στην μέση το δοχείο ή «κλήδονα» και το άνοιγαν. Κάθε μία από τις γυναίκες ή το παιδί απάγγελλε ένα δίστιχο, βγάζοντας κι ένα «ριζικάρι». Το δίστιχο αναφερόταν στην τύχη των γυναικών. Αφού κάθε μια λάμβανε τα «ριζακάρια» τις έστηναν χορό γύρω από το δοχείο μέχρι την δύση του ήλιου. Μετά το τέλος του χορού κάθε μια έβαζε στο στόμα τις νερό από το δοχείο και με την σειρά τις στεκόταν στο παράθυρο του σπιτιού μέχρι που θα άκουγε το όνομα του μέλλοντα συζύγου τις. Το είδος αυτό τις κληρομαντείας και κλυδωνισμού, παλαιότερο παράδειγμα είναι η Ομηρική Όσσα ή Φήμη. Ο Κλήδονας φαίνεται να έχει μεταδοθεί και σε γειτονικούς λαούς, όπως στους Αλβανούς, τους Τούρκους και τους Βούλγαρους. Επίσης αυτές οι τελετές εξακολουθούν να υπάρχουν από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή μας την ίδια ημερομηνία, οι οποίες έχουν ενσωματωθεί στην γιορτή του ΑϊΓιάννη του Ριγανά ή Λιοτροπιού [από την λέξη ηλιοτρόπιο].

  Η πίστη εις την μαντική δύναμη του «αμίλητου νερού» πιθανώς να σχετίζεται με τον πατέρα του Προδρόμου ο οποίος ήτο άλαλος μέχρι που γεννήθηκε ο υιός του και έγραψαν το όνομά του σε πινάκιο.

  Στην Σινώπη πίστευαν ότι ο Ήλιος είναι σαν τροχός ή μύλος ο οποίος αλλάζει τροπή  την ημέρα  αυτή. Την παραμονή 23 Ιουνίου, ξενυχτούσαν για να δουν τον ήλιο να γυρίζει και να ανατέλλει. Την ημέρα αυτή δεν εκτελούσαν καμμιά γεωργική εργασία και στην Σκύρο δεν τελούσαν γάμους. Μόνο δύο πράγματα επιτρεπόταν να κάνουν : Να πηδούν πάνω στις αναμμένες φωτιές και να βγάζουν μαντείες για το μέλλον. Πηδούσαν επάνω από στις φωτιές γιατί πίστευαν και πιστεύουν ότι περνώντας επάνω από την φωτιά γίνεται ο εξαγνισμός και καθαρμός της ψυχής, δηλαδή ότι η φωτιά καίει και απομακρύνει το «κακό». Εκείνοι που πηδούν πάνω από την φωτιά καθαρίζονται από την δύναμή της, ώστε να μπούν καθαροί και ακμαίοι εις την νέα περίοδο του χρόνου. 

  Σε πολλές περιοχές της Ελλάδος ρίχνουν εις την φωτιά το μαγιάτικο στεφάνι του προηγουμένου χρόνου, έθιμο που συμβολίζει μέσω της καύσεως εξαφάνιση του παλαιού και του «κακού», ενώ συγχρόνως λέγουν : «αφήνω τον κακό τον χρόνο και πάω εις τον καλύτερο», φράση που παραπέμπει εις το αρχαίο : «έφυγον κακόν, εύρον άμεινον». Οι ονομασίες των φωτιών του ριγανά αλλάζουν από περιοχή σε περιοχή Φανοί εις την Χίο και την Μικρά Ασία, Φουνάρα εις την Κρήτη, η Φουνταριά εις την Πυλία, η Κάψαλος εις την Κίμωλο, η Λαμπατίνα εις την Κέρκυρα και τις τις ονομασίες εις τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδος. 

  Την ημέρα των γενεθλίων του αγίου, οι ανύπανδρες νέες βγαίνουν ομαδικά εις την ύπαιθρο και μαζεύουν ρίγανη, που την εποχή αυτή βρίσκεται σε πλήρη άνθιση. Η «Αγιαννιώτικη ρίγανη» πρέπει να συλλεχθεί πρωί – πρωί, πριν από την ανατολή του ηλίου, «προτού τον ιδή ο ήλιος», να είναι συνεπώς «ανήλιαγη». Η λεπτομέρεια αυτή είναι ουσιώδης και πιστεύεται ότι προσθέτει μαγική δύναμη. Χρησιμοποιείται εις την μαγειρική, δια την συντήρηση των τροφίμων, για την συντήρηση των κρεάτων και γενικά για την πρόληψη τις σήψεως. Από αυτές τις ιδιότητές τις προήλθε η παροιμιώδης απαισιόδοξη φράση του λαού «βαλ’ του ρίγανη!», που λέγεται όχι μόνο κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά, όταν κάποια δουλειά ή επιχείρηση αρχίζει να πηγαίνει άσχημα.

  Το έθιμο του Γιάγιανου είναι η σημασία του μεγάλη και ιδιαίτερα για τους αγρότες που τους θύμιζε ότι έφτασε το καλοκαίρι στα μισά του κι από δω και πέρα δεν επιτρέπονται τα σπαρτά.

  Η λέξη Κληδών σημαίνει το μαντικό ψίθυρο. Ακριβώς γι’ τις κλήδονας ή κληδών σημαίνει τον οιωνό, το προμήνυμα, τη φήμη το μάντεμα.

  Στην Παλαιά Διαθήκη στο Δευτερονόμιο εις τους στίχους 1.,.. αναφέρει για τον κλήδονα και ότι οι πράξεις του ότι είναι πράξεις καταδικαστέες : «τα γαρ έθνη ταύτα, ους συ κατακληρονομείς τις, ούτοι κληδόνων και μαντειών ακούσονται, σοι δε ουχ ούτως έδωκε Κύριος ο Θεός σου».

  Επίσης ο Πατριάρχης Αντιοχείας Θεόδωρος Βαλσαμών στο 2ο μισό του 12 ου  αιώνα, σχολιάζοντας τους Κανόνες τις Πενθέκτης Συνόδου [6...] σχετικά με τις νουμηνίες, τις φωτιές και τον κλήδονα, παραθέτει περιγραφή του εθίμου το οποίο προσομοιάζει με βακχική τελετή συνδεδεμένη με το Σατανά και για το λόγο αυτό το θεωρεί καταδικαστέο : «Κατά την εσπέραν τις κγ’ του Ιουνίου μηνός, ηθροίζοντο εν ταις ρυμίσι και εν τοις οίκοις άνδρες και γυναίκες, και πρωτότοκον κοράσιον νυμφικώς εστόλιζον μετά γονυ το συμποσιάσαι και βακχικώτερον ορχήσασθαι και χορεύσαι και αλαλάξαι, έβαλλον εν αγγείω συστόμω χαλκώ θαλάττιον ύδωρ, και είδη τινά εκάστω τούτων ανήκοντα

– και ώσπερ τις παιδός εκείνης λαβούσης Ισχύν εκ τον Σατανά προμηνύειν τα ερωτώμενα, αυτοί μεν περί τούδε τίνος αγαθού ή και αποτροπαίον ανεβοών ερωτηματικώς· το δε κοράσιον από των εν τω αγγείω εμβληθέντων ειδών το παρατυχόν εξαγαγόν υπεδείκνυεν· και λαμβάνων ανόητος τούτον δεσπότης, επληροφορείτο τάχα τα επ’ αυτώ συνενεχθήναι μέλλοντα, ευτυχή τε και δυστυχή.

  Την επαύριον δε μετά τυμπάνων και χορών συν τω κορασίω εις τις αιγιαλούς απερχόμενοι, και ύδωρ θαλάττιον αφθόνως αναλαμβανόμενοι, τας κατοικίας αυτών έρραινον και ου μόνον ταύτα ετελούντο παρά των ασυνετωτέρων, αλλά και δι’ αυτής της νυκτός από χόρτον πυρκαΐας ανάπτοντες, επήδον υπεράνω αυτών και εκληδονίζοντο, ήτοι εμαντεύοντο περί ευτυχίας και δυστυχίας και άλλων τινών δαιμονιωδώς. Τας δε ένθεν κακείθεν εισόδους αυτών και το δωμάτιον, εν ώ ετελείτο η κληδών, συν τοις παρακειμένοις υπαίθροις, χρυσίζουσι πέπλοις και σηρικοίς κατεκόσμουν υφάσμασι· αλλά μην και φυλλάσι δένδρων κατεστεφάνουν, εις τιμήν και υποδοχήν, ως έοικε, του οικειωσαμένου τις Σατανά».

  Η χριστιανική εκκλησία κατέβαλε έντονες προσπάθειες για να καταργήσει το έθιμο αυτό, που το θεώρησε ως τελείως ειδωλολατρικό, και η ονομαζόμενη εν Τρούλλω 6η Ιερά Σύνοδο το αφόρισε με τον ... κανόνα της. Αντί του κλήδονα και τις φωτιάς που πηδούσαν, η Σύνοδος καθόρισε αγιασμούς και ευχές. Παρ’ όλα αυτά, το έθιμο έχει επιζήσει σε τις περιοχές, ιδίως την Πελοπόννησο και την Κρήτη, όπου εξακολουθεί να γίνεται κατ’ απομίμηση των αρχαίων εκείνων τελετών. Φυσικά εις τους σημερινούς χρόνους δεν αποδίδεται καμμία σημασία στους χρησμούς του κλήδονα, έτσι που το έθιμο κατάντησε συνώνυμο της ελαφρότητος.

  Φυσικά στην εποχή μας όπου έχουν φθαρεί τα έθιμα μας και τα ήθη μας με αποτέλεσμα την σήψη της κοινωνίας μας αυτά τα θεία δώρα μένουν πλέον ανεκμετάλλευτα.  

Η βιβλιογραφία αποκρύπτεται μέχρι κυκλοφορίας του βιβλίου, επειδή αναπαράχθηκαν άρθρα του συγγραφέως άνευ αναφοράς του ονόματός του, της ιστοσελίδος αλλά και του βιβλίου μέρος α που αναφέρεται κάτωθι.

Απόσπασμα από το βιβλίο του συγγραφέως Ομήρου Ερμείδη με τον τίτλο «Αναμνήσεις από το μέλλον του χθες» υπότιτλο «Ηρωολόγιον Αγιολόγιον», μέρος β,  [μέρος α, 1998 εκδόσεις Γεωργιάδης] υπό έκδοσιν

http://pirforosellin.blogspot.gr/ - Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος(link ). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.504

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.