Τετάρτη 21 Μαΐου 2014

Το λογικό παράδοξο του Επιμενίδη

 
Επιμενίδης
Θεολόγος και θαυματοποιός στην Ελλάδα των αρχαϊκών χρόνων, για τον οποίο όλες οι πληροφορίες που έχουμε παρουσιάζουν τον χαρακτήρα του θρύλου.
Γεννήθηκε και αναπτύχθηκε στη Φαιστό της Κρήτης και από τα γεγονότα με τα οποία τον συνδέει η παράδοση εμφανίζεται να έζησε από 150 μέχρι 300 χρόνια.
Στην Αθήνα ήταν γνωστός ως φίλος του Σόλωνος, που όχι μόνο καθάρισε την πόλη από το Κυλώνειον άγος, αλλά και προετοίμασε τον λαό για τα νομοθετικά μέτρα του Σόλωνος που
αφορούσαν στη σοβαρότητα της λατρείας και τον εξευγενισμό των σχετικών με το πένθος συνηθειών.

Παραδιδόταν όμως και μια δεύτερη επίσκεψή του στην Αθήνα δέκα χρόνια πριν από την περσική εισβολή. Κατά την επίσκεψη αυτή εγκαινίασε θυσίες που υπέδειξε ο Απόλλων και προείπε την περσική επίθεση, καθώς και μια Τρίτη πρόσκλησή του από τον Νικία κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, ύστερα από υπόδειξη των Δελφών.
Έλεγαν επίσης ότι πραγματοποίησε κάθαρση και στη Δήλο και άλλες πόλεις. Τον τάφο του έδειχναν στην πόλη τους οι Αργείοι, λέγοντας ότι το σώμα του το πήραν από τους Λακεδαιμονίους που τον σκότωσαν σε πόλεμο με τους Κνωσίους, γιατί δεν προφήτευσε αίσια γι’αυτούς, όσο και οι Σπαρτιάτες μέσα στο παλιό τους εφορείο.
Στον Επιμενίδη αποδίδονταν υπερφυσικές ιδιότητες. Έτσι παραδιδόταν ότι κοιμήθηκε για 50 χρόνια μέσα σε ένα σπήλαιο, ότι μπορούσε να απέχει από κάθε τροφή και ότι ξαναγύρισε περισσότερες φορές στη ζωή ή ότι η ψυχή του μπορούσε, όταν ήθελε, να περιπλανάται έξω από το σώμα του.
Τον καθαρμό της Αθήνας από το Κυλώνειον άγος πέτυχε αφήνοντας από τον Άρειο Πάγο (όπου κατοικούσαν οι Ευμενίδες) άσπρα και μαύρα πρόβατα, που έπρεπε να θυσιάσουν οι Αθηναίοι στους θεούς εκεί που θα πρωτοκάθιζαν. Στον Επιμενίδη αποδίδονταν ακόμη γραπτά κείμενα, μια θεογονία και ένα κείμενο χρησμών.
Όλα αυτά τα στοιχεία κατατάσσουν τον Επιμενίδη στο θρησκευτικό-πρακτικό πνευματικό ρεύμα που επικράτησε στις ελληνικές πόλεις μετά την ακμή του έπους, όπου η λαϊκή, προγονική σοφία συνδυάστηκε με μία ενθουσιαστική θρησκευτικότητα της οποίας οι εκπρόσωποι, όπως ο Αριστέας, ο Άβαρις, ο Επιμενίδης και άλλοι χρησμολόγοι τέθηκαν κάτω από την προστασία του Απόλλωνος Πυθίου και Πατρώου, του θεού που ίδρυσε τις αποικίες, επομένως τις πόλεις και τα γένη τους.
Η παράδοση αυτή, που εκδηλώνεται χαρακτηριστικά στα γνωμικά των «σοφών» -ο Επιμενίδης θεωρήθηκε ένας από τους επτά σοφούς στη θέση του Περιάνδρου- της αρχαϊκής περιόδου, χαρακτηρίστηκε συγγενής με τα σαμανικά θρησκευτικά ρεύματα και συνδέθηκε με επιδράσεις από τις περιοχές του Εύξεινου Πόντου, όπου ιδρύθηκαν κατά τον δεύτερο αποικισμό Ελληνικές πόλεις.
Όμως το πρακτικότερο πνεύμα που επικράτησε σε συνδυασμό με μια λαϊκότερη ηθική παράδοση στη διευρυνόμενη ελληνική κοινωνία προσφέρει μια καθολικότερη ερμηνεία του ρεύματος αυτού, που καταλήγει στους Ορφικούς και στον Πυθαγόρα:
Η παράδοση ήθελε τον Επιμενίδη γιό της νύμφης Βάλτης και νέον Κούρητα, θεοφιλή και σοφόν περί τα θεία την ενθουσιαστικήν και τελεστικήν σοφίαν(αγαπημένο των θεών και βαθύ γνώστη των θεϊκών πραγμάτων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την άμεση μέθεξη στο θείο και την εξυπηρέτησή της με τελετουργικές πράξεις).
Το λογικό παράδοξο του Επιμενίδη
O Επιμενίδης ήταν ξακουστός κατά την αρχαιότητα σοφός, θρησκευτικός διδάσκαλος, προφήτης και μάντης, καταγόμενος από την Κρήτη (κατά τον Διογένη Λαέρτιο από την Κνωσό, κατά τον Πλούταρχο από τη Φαιστό). Σύμφωνα με την μυθική παράδοση περί του βίου του, κοιμήθηκε για 57 χρόνια, εξ ου και η παροιμιώδης φράση Επιμενίδειος ύπνος. Έζησε συνολικά 157 ή 299 χρόνια. Το μόνο ιστορικό γεγονός του βίου του, αναφέρεται στην κάθαρση της Αθήνας από το Κυλώνειο Άγος (596 π.Χ.).
Ο Επιμενίδης έγινε αφορμή και για ένα γνωστό παράδοξο στη Λογική. Σε ένα ποίημά του είχε γράψει:
Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται (οι Κρήτες είναι πάντα ψεύτες)
Ο στίχος αυτός αναφέρεται και στην Προς Τίτον Επιστολή του Αποστόλου Παύλου (1:12):
εἶπέ τις ἐξ αὐτῶν ἴδιος αὐτῶν προφήτης· Κρῆτες ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργαί
Ένας άλλος στίχος από τις Πράξεις των Αποστόλων στον λόγο του Παύλου προς τους Αθηναίους στον Άρειο Πάγο επίσης αποδίδεται στον Επιμενίδη:
ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν, ὡς καί τινες τῶν καθ᾿ ὑμᾶς ποιητῶν εἰρήκασι· (Πράξ. 17:28)
Ο καθηγητής Rendel Harris διατύπωσε σε μια σειρά άρθρων του [1] τη θεωρία ότι οι στίχοι αυτοί προέρχονται από το ποίημα του Επιμενίδη Μίνως, το οποίο δε σώζεται, αλλά μετάφρασή του στα συριακά βρήκε στον σχολιασμό των Πράξεων των Αποστόλων του Isho’dad του Merv (περί το 850 μ.Χ.) και στο Gannat Busame. Ο Harris ανακατασκεύασε το ποίημα από τα Συριακά στα αρχαία Ελληνικά ως εξής:
Τύμβον ἐτεκτήναντο σέθεν, κύδιστε, μέγιστε,
Κρῆτες, ἀεὶ ψεῦσται, κακὰ θηρία, γαστέρες ἀργοί·
Ἀλλὰ σύ γ᾿ οὐ θνῇσκεις, ἕστηκας γὰρ ζοὸς αἰεί·
Ἐν γὰρ σοὶ ζῶμεν καὶ κινούμεθ᾿ ἠδὲ καὶ ἐσμέν
Στο σημείο αυτό ο Μίνως απευθύνεται στον Δία και του λέει πως οι Κρήτες τον θεωρούν θνητό, αλλά ότι είναι ψεύτες και αυτός είναι στην πραγματικότητα αθάνατος.
Κατά τον 19ο αιώνα διατυπώθηκε με βάση τη φράση του αυτή ότι οι Κρήτες είναι ψεύτες το εξής λογικό παράδοξο, γνωστό και ως παράδοξο του Επιμενίδη:
Ο Επιμενίδης λέει ότι όλοι οι Κρήτες είναι ψεύτες
Ο Επιμενίδης είναι Κρητικός
Άρα ο Επιμενίδης λέει ψέματα
Άρα οι Κρήτες λένε την αλήθεια
Άρα και ο Επιμενίδης λέει την αλήθεια
Άρα οι Κρήτες είναι ψεύτες κ.ο.κ.
Φαίνεται πάντως από το ποίημα ότι ο Επιμενίδης δεν το έθεσε ως παράδοξο, αλλά εννοούσε τους υπόλοιπους Κρήτες πλην του εαυτού του.
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Παραθέτουμε την βιογραφία του Επιμενίδη όπως την κατέγραψε ο Διογένης Λαέρτιος στο έργο του Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων
ΕΠΙΜΕΝΙΔΗΣ
109 Ἐπιμενίδης, καθά φησι Θεόπομπος (FGrH 115 F 67a) καὶ
ἄλλοι συχνοί, πατρὸς μὲν ἦν Φαιστίου, οἱ δὲ Δωσιάδα, οἱ δὲ
Ἀγησάρχου. Κρὴς τὸ γένος ἀπὸ Κνωσοῦ, καθέσει τῆς κόμης τὸ
εἶδος παραλλάσσων. οὗτός ποτε πεμφθεὶς παρὰ τοῦ πατρὸς εἰς
ἀγρὸν ἐπὶ πρόβατον, τῆς ὁδοῦ κατὰ μεσημβρίαν ἐκκλίνας ὑπ’
ἄντρῳ τινὶ κατεκοιμήθη ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα ἔτη. διαναστὰς δὲ
μετὰ ταῦτα ἐζήτει τὸ πρόβατον, νομίζων ἐπ’ ὀλίγον κεκοιμῆσθαι.
ὡς δὲ οὐχ εὕρισκε, παρεγένετο εἰς τὸν ἀγρόν, καὶ μετεσκευασμένα
πάντα καταλαβὼν καὶ παρ’ ἑτέρῳ τὴν κτῆσιν, πάλιν ἧκεν εἰς ἄστυ
διαπορούμενος. κἀκεῖ δὲ εἰς τὴν ἑαυτοῦ εἰσιὼν οἰκίαν περιέτυχε
τοῖς πυνθανομένοις τίς εἴη, ἕως τὸν νεώτερον ἀδελφὸν εὑρὼν τότε
ἤδη γέροντα ὄντα, πᾶσαν ἔμαθε παρ’ ἐκείνου τὴν ἀλήθειαν.
110 γνωσθεὶς δὲ παρὰ τοῖς Ἕλλησι θεοφιλέστατος εἶναι ὑπελήφθη.
Ὅθεν καὶ Ἀθηναίοις τότε λοιμῷ κατεχομένοις ἔχρησεν ἡ
Πυθία καθῆραι τὴν πόλιν· οἱ δὲ πέμπουσι ναῦν τε καὶ Νικίαν τὸν
Νικηράτου εἰς Κρήτην, καλοῦντες τὸν Ἐπιμενίδην. καὶ ὃς ἐλθὼν
Ὀλυμπιάδι τεσσαρακοστῇ ἕκτῃ ἐκάθηρεν αὐτῶν τὴν πόλιν καὶ
ἔπαυσε τὸν λοιμὸν τοῦτον τὸν τρόπον. λαβὼν πρόβατα μελανά
τε καὶ λευκὰ ἤγαγε πρὸς τὸν Ἄρειον πάγον. κἀκεῖθεν εἴασεν
ἰέναι οἷ βούλοιντο, προστάξας τοῖς ἀκολούθοις ἔνθα ἂν κατακλίνοι
αὐτῶν ἕκαστον, θύειν τῷ προσήκοντι θεῷ· καὶ οὕτω λῆξαι τὸ
κακόν. ὅθεν ἔτι καὶ νῦν ἔστιν εὑρεῖν κατὰ τοὺς δήμους τῶν
Ἀθηναίων βωμοὺς ἀνωνύμους, ὑπόμνημα τῆς τότε γενομένης
ἐξιλάσεως. οἱ δὲ τὴν αἰτίαν εἰπεῖν τοῦ λοιμοῦ τὸ Κυλώνειον ἄγος
σημαίνειν τε τὴν ἀπαλλαγήν· καὶ διὰ τοῦτο ἀποθανεῖν δύο νεανίας,
111 Κρατῖνον καὶ Κτησίβιον, καὶ λυθῆναι τὴν συμφοράν. Ἀθηναῖοι δὲ
τάλαντον ἐψηφίσαντο δοῦναι αὐτῷ καὶ ναῦν τὴν ἐς Κρήτην
ἀπάξουσαν αὐτόν. ὁ δὲ τὸ μὲν ἀργύριον οὐ προσήκατο· φιλίαν δὲ
καὶ συμμαχίαν ἐποιήσατο Κνωσίων καὶ Ἀθηναίων.
Καὶ ἐπανελθὼν ἐπ’ οἴκου μετ’ οὐ πολὺ μετήλλαξεν, ὥς φησι
Φλέγων ἐν τῷ Περὶ μακροβίων (FGrH 257 F 38), βιοὺς ἔτη
ἑπτὰ καὶ πεντήκοντα καὶ ἑκατόν· ὡς δὲ Κρῆτες λέγουσιν, ἑνὸς
δέοντα τριακόσια· ὡς δὲ Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος ἀκηκοέναι
φησί (DK 21 B 20), τέτταρα πρὸς τοῖς πεντήκοντα καὶ ἑκατόν.
Ἐποίησε δὲ Κουρήτων καὶ Κορυβάντων γένεσιν καὶ θεογονίαν,
ἔπη πεντακισχίλια, Ἀργοῦς ναυπηγίαν τε καὶ Ἰάσονος εἰς Κόλ-
112 χους ἀπόπλουν ἔπη ἑξακισχίλια πεντακόσια. συνέγραψε δὲ καὶ
καταλογάδην περὶ θυσιῶν καὶ τῆς ἐν Κρήτῃ πολιτείας καὶ περὶ
Μίνω καὶ Ῥαδαμάνθυος εἰς ἔπη τετρακισχίλια. ἱδρύσατο δὲ καὶ
παρ’ Ἀθηναίοις τὸ ἱερὸν τῶν Σεμνῶν θεῶν, ὥς φησι Λόβων ὁ
Ἀργεῖος ἐν τῷ Περὶ ποιητῶν (Cro+n. 16). λέγεται δὲ καὶ πρῶτος
οἰκίας καὶ ἀγροὺς καθῆραι καὶ ἱερὰ ἱδρύσασθαι. εἰσὶ δ’ οἳ μὴ
κοιμηθῆναι αὐτὸν λέγουσιν, ἀλλὰ χρόνον τινὰ ἐκπατῆσαι ἀσχολού-
μενον περὶ ῥιζοτομίαν.
Φέρεται δ’ αὐτοῦ καὶ ἐπιστολὴ πρὸς Σόλωνα τὸν νομοθέτην,
περιέχουσα πολιτείαν ἣν διέταξε Κρησὶ Μίνως. ἀλλὰ Δημήτριος
ὁ Μάγνης ἐν τοῖς Περὶ ὁμωνύμων ποιητῶν τε καὶ συγγραφέων
διελέγχειν πειρᾶται τὴν ἐπιστολὴν ὡς νεαρὰν καὶ μὴ τῇ Κρητικῇ
φωνῇ γεγραμμένην, Ἀτθίδι δὲ καὶ ταύτῃ νέᾳ. ἐγὼ δὲ καὶ ἄλλην
εὗρον ἐπιστολὴν ἔχουσαν οὕτως· 

πηγή :  http://www.hellasforce.com/blog/to-logiko-paradoxo-tou-epimenidi/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου